دکتر محمد فاضلی، جامعه شناس، در نشست «مبارزه با فساد در ایران؛ نظام‌مند یا موردی؟» که در ۱۷ آذر ماه امسال برگزار شد، درباره ریشه‌های فساد در اقتصاد ایران سخن گفت و از یارانه پنهان بودجه گلایه کرد.
فاضلی گفت: مجموعه مطالعات بنده درباره فساد در ایران حاکی از آن است که در درجه اول ملزومات مبارزه با فساد در ایران هنوز فراهم نیست که اولین آن نظام سنجش فساد است. در دنیا به مدت چندین دهه است که نظام سنجش فساد وجود دارد. شما وقتی می‌خواهید تب یک نفر را کاهش دهید، ابتدا باید بدانید که آن فرد اساسا چقدر تب دارد. سنجش فساد از این جنبه مهم است که در ابتدا باعث ایجاد حساسیت می‌شود. همانطور هنگامی که مرکز آمار یا بانک مرکزی آمارهای تورم یا بیکاری را اعلام می‌کنند، موجی از حساسیت در جامعه ایجاد می‌شود. در درجه دوم، سنجش فساد نقاطی را که باید بر روی آن متمرکز شویم، مشخص می‌کند. یعنی به ما نشان می‌دهد که مثلا برای مبارزه با فساد باید بر روی شهرداری‌ها یا بانک‌ها یا سایر نهادها تمرکز کنیم.

این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: از طرفی سنجش فساد ابزار مقایسه بین دستگاه‌های دولتی و مناطق مختلف کشور است. به عنوان مثال، در مکزیک و بخشی از کشورهای آمریکای لاتین به صورت دوره‌ای فساد را در بین دستگاه‌ها و ایالت‌های مختلف می‌سنجند تا مشخص شود کدام ایالت یا کدام دستگاه فساد بیشتری داشته است. بنابراین ما اگر می‌خواهیم در کشور خودمان با فساد مبارزه کنیم، باید یک سازمانی متولی رسمی سنجش فساد شود. این در حالی است که در ایران هیچ سازمانی این کار را بر عهده نمی‌گیرد. اگر چنین سنجشی صورت بگیرد، حداقل می‌توان فهمید که مهم‌ترین صورت‌های فساد در کجا قرار دارد.

وی می‌افزاید: نکته بعدی در نظام سنجش فساد، سنجش شاخص‌های مختلف حکمرانی مانند شفافیت، پاسخگویی، میزان تاثیرگذاری سیاست‌های دولت و کیفیت مداخله آن در بازارها است که در ایران اساسا مورد سنجش قرار نمی‌گیرد. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای دنیا این شاخص‌ها تحت یک نظام سنجش آماری منسجم وجود دارد و مبانی ارزیابی دولت‌ها قرار می‌گیرند. نکته آخر درباره سنجش فساد نیز این است که باید ما به صورت متمرکز فساد را در سازمان‌های خاص بسنجیم. اینکه به صورت کلی در کشور چقدر فساد وجود دارد، صرفا برای ایجاد حساسیت خوب است. اما سازوکارهای فساد را نشان نمی‌دهد. امروز در دنیا بر روش‌هایی متمرکز می‌شوند که فساد را به طور مشخص در نهادهای خاص مانند بانک‎ها، قوه قضاییه، محیط زیست و سایر نهادها می‌سنجند. فساد در هر سازمان متفاوت است.

مصادیق فساد را مشخص نکرده‌ایم

وی اضافه می‌کند: متاسفانه ما با فساد به عنوان یک مقوله کلی مواجه شده‌ایم تا آنکه بخواهیم آن را به صورت جزءجزء بررسی کنیم. اخیرا با یکی از همکاران بر روی فساد در نظام سلامت فعالیت پژوهشی می‌کنیم. جالب است تا به امروز ۹۰ نوع فساد در نظام سلامت کشور شناسایی کرده‌ایم. به همین علت است که به اعتقاد بنده، بعد از نظام سنجش فساد باید به دنبال طراحی راهنماهای فساد باشیم. جالب است که در این کشور مفسدان اطلاع دارند که مثلا در کدام قسمت نظام بانکی، محیط زیست یا سایر دستگاه‌ها خطا وجود دارد که در آن بتوان سوءاستفاده کرد. اما در مقابل، فهرستی وجود ندارد که به ما نشان دهد در همین سازمان‌ها چگونه فساد رخ می‌دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی می‌افزاید: اولین سنجشی که بانک جهانی در مورد سنجش فساد انجام داد، مربوط به فساد در آموزش و‌ پرورش یکی از کشورهای آفریقایی بود. کارشناسان بانک جهانی نشان دادند مثلا از هر ۱۰۰ دلار بودجه اختصاص‌یافته برای نظام آموزش و‌ پرورش این کشور، ۸۷ دلار آن تا به سطح مدرسه می‌رسید، هدر می‌رفت. یعنی از ۱۰۰ دلار اختصاص‌یافته تنها ۱۳ دلار آن به مدرسه می‌رسید. بنابراین کارشناسان بانک جهانی بر مبنای این شناخت، سیستمی طراحی کردند که چگونه می‌توان با فساد در نظام آموزش و‌ پرورش آن کشور مبارزه کرد. از همین رو به نظرم در گام اول باید به دنبال طراحی راهنماهای فساد در نظام اداری باشیم. در واقع ما مصادیق فساد را مشخص نکرده‌ایم. فقدان فهرستی از مصادیق فساد در کشور باعث شده تا برخی از عرصه‌ها اساسا به چشم نیاید. به عنوان مثال، اکثرا می‌دانیم که فساد در حوزه بانکی چگونه است. این در حالی است که کمتر کسی اطلاع دارد فساد در محیط زیست به چه صورت‌هایی ممکن است رخ بدهد.

свернуть