Müteşabih (Benzer Anlamlı,
Çok Anlamlı, Mecazi) Ayetler
3/7 ayetinde sözü edilen müteşabih “birbirine benzer” demektir (bak 2/118; 2/70; 4/157; 6/99; 6/141; 2/25). Müteşabih (mecazi veya benzer anlamlı) ayetlerden söz eden 3/7 ayetinin kendisinin de müteşabih olması ilginçtir. Kuran’ı uydurma dini kitaplarla anlamaya çalışanlar ve Allah’ın dinine başka otoriteleri ortak koşanlar Kuran’ı hakkıyla anlamaktan men edilmişlerdir. Bu kişiler ilginçtir ki Kuran’ın anlaşılmasıyla ilgili ayetlerin bizzat kendilerini anlayamamaktadırlar. (Örneğin 3/7 ayetine ek olarak 17/46; 41/44 ve 56/79).
Geleneksel tefsirler ve mealler ayetin son bölümünü şöyle çevirirler: “Onların gerçek anlamını ise Tanrı’dan başkası bilmez. Derin bilgiye sahip olanlar, ‘Onu onayladık, hepsi Efendimiz katındandır’ derler.” Ayetin bu bölümü noktalama işaretine göre anlam değişikliği gösterir. Noktalama işaretlerinin Kuran’ın bir parçası olmadığı ve çok sonraları eklendiği bilinen bir gerçektir. Ayeti orijinal diline sadık kalarak ve noktalama işareti kullanmadan çevirelim: “onların gerçek anlamını kimse bilmez ancak Tanrı ve derin bilgiye sahip olanlar derler ki onu onayladık hepsi Efendimiz katındandır.” “Olanlar” kelimesinden sonra durulursa, derin bilgiye sahip olanların onları anlayabileceği anlaşılır. Fakat, Tanrı kelimesinden sonra durulursa, Tanrı’dan başka kimsenin onları anlamayacağı anlaşılır. Geleneksel Kuran yorumları ve çevirileri çok az bir istisnayla ikinciyi seçmektedirler. Bu anlayışa, daha doğrusu ayetleri “anlayamama anlayışına” neden katılmadığımı açıklayayım/
Çok anlamlı veya mecazi ayetleri anlamaya çalışanların niyetleri ve inanç sistemleri önemlidir. İkiyüzlüler kalplerindeki hastalık nedeniyle, müteşabih ayetler üzerine yoğunlaşırlar ve niyetlerinin bozukluğundan ötürü doğru anlayamazlar. Müteşabih ayetleri bağlamlarından koparırlar veya onları açıklayan diğer ayetleri görmezlikten gelirler.
Örneğin, 37/62; 44/43 ve 56/52 ayetlerinde sözü edilen cehennemdeki Zakkum ağacıyla ilgili ayetler müşrikler tarafından anlaşılmadı ve onların Kuran’ı inkarlarını arttırdı. Ateşin içinde ağaç mı olurmuş diye alaya aldılar Kuran’ı. Nitekim, 17/60 ayeti müşriklerin içine düştüğü bu fitneyi anlatır. Halbuki müşrikler, Cehennemde biten Zakkum ağacıyla ilgili ayetleri, Bahçe ve Cehennem tasvirlerinin birer örnek/misal olduğunu bildiren ayetlerle birlikte inceleyerek değerlendirme dürüstlüğünü gösterselerdi bunun bir mecazdan ibaret olduğunu rahatlıkla anlayabileceklerdi.
Bir başka örnek daha verelim: “Açıklamak” anlamına gelen “BYN” kökünün bir türevinin yer aldığı 16/44 ayeti (Biz sana mesajı indirdik ki onlara indirileni açıklayasın) hadis kitaplarını Kuran’a eş koşanlar tarafından yanlış anlaşılmaktadır. Ayetteki “litübeyyine” (açıklayasın) kelimesi, Türkçe karşılığı gibi “müteşabih” yani bir kaç anlamlıdır: 1) Gizli bir şeyi açıklamak. 2) Anlaşılmaz bir şeyi açıklamak. Birisi gizlinin zıddı, diğeri ise anlaşılmazın zıddıdır. Ayet, peygambere, insanların duyusu ötesinde bir sistemle vahyedileni gizlemeyip açıklamasını emretmektedir. (Bak 33/37; 20/25). Kuran zaten Tanrı tarafından açıklanan, açık bir Arapça ile inen, anlaşılması kolay apaçık bir kitap olduğundan (5/15; 26/195; 11/1; 54/17; 55/1-2) peygamberin onu ayrıca açıklama görevi yoktur. 16/44 ayetindeki “litüBeYiNe” kelimesi, kitap ehlinin kendilerine gelmiş olan vahyi gizlemeyip açıklamaları gerektiğini bildiren 3/187 ayetindeki “letüBeYinüNnehü” kelimesi ile aynı anlamdadır. (Müteşabih ayetlerin bir başka örneği için 2/106 ve 56/79 ayetlerini de siz inceleyiniz.)
Kuran’a içtenlikle gerçeği onaylayan, dininde Allah’tan başka otorite tanımayan herhangi bir müslüman yeterince incelemeyi yapsa Kuran’ın müteşabih ayetlerinin anlamını kavrar.
Kuran’ın tüm ayetlerini onaylayabilmek için birinin ilimde derin olmasına gerek yok. Gerçeği onaylayan bir müslüman olmak yeterlidir. Ne var ki, müteşabih ayetlerin uygun anlamını bilmek için inanmanın ötesinde derin bir bilgi gerekir. Nitekim 3/7 ayeti, müteşabih ayetlerle ilişkili olarak bu dar kategoriyi (dinde derin olanları) söz konusu etmiştir. (Devamı için MESAJ çevirisine bakınız)
