4 stycznia 1944 roku oddziały Armii Czerwonej przekroczyły granicę Rzeczpospolitej i rozpoczęły wyzwalanie Polski spod okupacji niemieckiej. Wkrótce też rozpoczęły się działania mające na celu zapewnić nowej władzy (w postaci przybyłych z Moskwy członków PKWN) powodzenie w sprawowaniu rządów. Powstaje - na wzór radziecki - aparat bezpieczeństwa - Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, powiatowe i wojewódzkie Urzędy Bezpieczeństwa. Rozpoczynają się represje wobec narodu. Kiedy w Warszawie wybucha powstanie, w Lublinie działa już WUB, resort bezpieczeństwa przejmuje więziennictwo, w prawobrzeżnej Warszawie powstaje Milicja Obywatelska. W październiku przybywa do Lublina 8,5 tysiąca żołnierzy NKWD. Przy każdym wojewódzkim i powiatowym UB działają doradcy NKWD, których szefem zostaje Iwan Sierow. Kadry polskie, 217 osób, przeszkolono w szkole NKWD w Kujbyszewie. Oblicza się, że w 1945 roku około 100 000 Polaków osadzono w więzieniach, a połowę z nich deportowano następnie do ZSRR. Wśród nich podstępnie ujętych szesnastu wybitnych działaczy polskiego państwa podziemnego podległych rządowi RP na emigracji. Starannie i bogato udokumentowany trzyczęściowy film przedstawia zdarzenia, które legły u podstaw bezpieki, a następnie jej poczynania aż do przemian roku 1956.
W części pierwszej o tle historycznym tworzenia Ministerstwa Publicznego i jego aparatu w terenie oraz o metodach stosowanych w pierwszym okresie walki władzy z przeciwnikami politycznymi opowiadają profesorowie Adam Strzembosz, Stanisław Zięba, Władysław Bartoszewski, Maria Turlejska oraz Andrzej K. Kunert, Ryszard Reiff, Henryk Piecuch, uczestnicy akcji uwolnienia więzionych w Radomiu Stefan Bembliński i Antoni Heda, a także ofiary represji - Kazimierz Leski, profesor Wiesław Chrzanowski, Dorota Wiśniewska i Adam Bień - jedyny żyjący ze skazanych w tzw. procesie szesnastu. Realizatorzy filmu wykorzystali też archiwalną taśmę z nagraniem wypowiedzi Józefa Światły, zbiegłego na Zachód wysokiego funkcjonariusza aparatu bezpieczeństwa. Osadzony w więzieniu Kazimierz Leski mył się w misce klozetowej, tam też prał bieliznę. Aby utrzymać się w formie, codziennie gimnastykował się, wykonując tysiące ćwiczeń. Dopiero po sześciu latach zaprowadzono go do łaźni i pozwolono wyjść na spacer. Z osadzonych w jego celi tylko niemiecki zbrodniarz miał prawo spać na sienniku. Nazistów programowo traktowano lepiej niż żołnierzy AK, by ich w ten sposób poniżyć.

свернуть