Şah İsmayıl Səfəvinin zahiri görünüşü və nailiyyətləri silsiləsindən..

Şah İsmayıl özünün 37 illik ömrü ərzində çox keşməkeşli bir həyat yolu keçmişdir. O, hələ bir yaşında ikən atasını itirdikdən sonra əvvəlcə həbsə atılmış, daha sonra böyük qardaşı öldürülmüş, İsmayıl isə atasının sadiq tərəfdarları vasitəsilə Gilana qaçırılaraq gizlədilmiş, nəhayət, 12 yaşına çatıb 13-cü yaşına adlayarkən fədakar Qızılbaş tayfalarını ətrafına toplayaraq “xüruc etmiş” və nəticədə, 1500-01-ci illərdə Şirvanşah Fərrux Yəsarı və Ağqoyunlu Əlvənd mirzəni məğlub edərək, Azərbaycan səltənətinin taxtını ələ keçirib, Səfəvilər dövlətinin əsasını qoymuşdu.

Mənbə Şah İsmayılın xarici görünüşünü hakimiyyətə gəlmək ərəfəsində “başına qırmızı tac qoymuş 14 yaşlı, şabalıdı saçlı, ağ üzlü və qoç baxışlı bir cavan” olduğunu bildirir. Şah İsmayılın müasiri olmuş italiyalı səyyahların müşahidələri “Aləmara”nın bu məlumatını təsdiq edir və tamamlayırlar. Onlar Şah İsmayılın ağbəniz, yaraşıqlı, orta boylu, mütənasib bədən quruluşlu, enli-kürək, şabalıdı saçlı və solaxay olduğunu, bığ saxladığını yazırlar. Şah İsmayılın “Aləmara” nüsxələrində əksini tapmış rəsmləri də onun görkəmini təsəvvür etmək baxımından maraq doğururlar. Azərbaycan torpaqlarını birləşdirməyə nail olmuş Şah İsmayıl qısa müddət ərzində Sultan Murad Ağqoyunlu, Əmir Hüseyn Kiya Çəlavi, Rəis Məhəmməd Kərrə, Kürd Sarom xan, Əlaüddövlə Zülqədər, Barik bəy Pornak, Məlik Fəyyaz Müşəşəyi, Məhəmməd Şeybani xan və s. kimi rəqiblərini sıradan çıxararaq, istinadgahı Azərbaycan, rəsmi ideologiyası Şiəlik olan nəhəng bir Türk imperatorluğu yaratmağa nail oldu. Sultan Səlim öz məktublarında onu qədim türk hökmdarı Əfrasiyab (Alp Ər Tonqa) ilə eyniləşdirir, Əhl-i Həqq təriqətinə bağlı Azərbaycan əhalisi arasında məşhur olan şeirlərdə isə o, “Türküstanın piri”, “Azərbaycan türklərinin başçısı” kimi xarakterizə olunurdu.

“Aləmara”nın məlumatına görə, “o şəhriyarın qısa bir müddət ərzində Gilandan 7 nəfər sufi ilə birlikdə, xəzinəsiz və ordusuz xüruc edib, belə bir kiçik zaman müddətində neçə-neçə əzimülşan padşahları öz yolundan kənarlaşdıraraq bu böyüklüyündə həşəmətə yüksəlməsi” hələ onun öz müasirlərinin heyrətinə səbəb olmaqda idi..

Namiq Musalı
"I Şah İsmayılın Hakimiyyəti"
(Tarix-i aləmara-yi Şah İsmayıl əsasında) səh. 274-275

свернуть