Kıymetli Arkadaşlar,
Bu videomuzda Ses Bilgisi, Yazım Kuralları konusuyla ilgili detayları bulacaksınız. Ses bilgisi konusu Türkçe ve edebiyat derslerinin en önemli konularındandır.Ses bilgisi konusuyla ilgili TYT Türkçe, KPSS Türkçe, LGS Türkçe sınavlarında mutlaka soru gelmektedir. Bu konu liselerde edebiyat, ortaokul ve ilkokullarda Türkçe öğretmenleri tarafından anlatılmaktadır. Bu konu aynı zamanda yazım kuralları konusuyla da yakından ilgilidir.
1. Ünlü harfler (Sesliler)
2. Ünsüz harfler (Sessizler)
Ünlü Uyumu konu anlatımı,
Türkçede 2 çeşit ünlü uyumu vardır:
1. Büyük Ünlü Konu Anlatımı,
Kalınlık incelik uyumu,
Türkçe bir sözcükte ilk hecenin ünlüsü kalınsa (a, ı, o, u), sonraki hecelerin ünlüsü de kalın (a, ı, o, u); ilk hecedeki ünlü inceyse (e, i, ö, ü), sonraki ünlüler de ince (e, i, ö, ü) olur.
yaş – lı – lar (kalın-kalın-kalın)
2. Küçük Ünlü Uyumu Konu Anlatımı,
Bu kurala göre;
Türkçede düz ünlülerden (a, e, ı, i) sonra düz ünlüler (a, e, ı, i) gelir.
Yuvarlak ünlü harflerden (o, ö, u, ü) sonra ya düz-geniş ünlü harfler (a, e) ya da dar-yuvarlak ünlü harfler (u, ü) gelir.
do – ğal – lık
ba – rış
Türkçe Dersi,Ses Olayları Konu Anlatımı,
Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi, Uyumu)
Sert ünsüzlerden biriyle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten bir sözcükten sonra yumuşak ünsüzle “c, d, g” başlayan bir ek gelirse ekin başındaki yumuşak ünsüzler “ç, t, k” şeklinde değişerek sertleşir.
balık-cı balıkçı
kitap-cı kitapçı
sert-ce sertçe
Türkçe Ünsüz Yumuşaması (Değişimi) Konu Anlatımı,
p, ç, t, k harflerinden biriyle biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir ek gelirse bu ünsüzler yumuşayarak “b, c, d, g, ğ”ye dönüşür.
hesap – ı hesabı
Not: Tek heceli sözcüklerin bazılarında yumuşama olmaz.
suç – u, et -i
Bazı yabancı sözcüklerde yumuşama olmaz.
hukuk – u, hürriyet – i, edebiyat -ı, dikkat – i, paket – i, evrak -ı, davet – i, merak – ım, sıhhat – i, semt – i
Bazı türemiş sözcüklerde yumuşama olmaz.
yazıt -ı, karşıt -ı, yanıt -ı, özet – i, anıt -ı
Türkçe Ses Düşmesi (Hece Düşmesi) Konu Anlatımı,
a. Türkçe Ünlü Düşmesi Konu Anlatımı,
İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldığında ikinci hecesindeki dar ünlüsünü düşürür.
boy(u)n – um boynum
keş(i)f – i keşfi
Not:İkilemelerde ses düşmesi olayı olmaz.
burun buruna, omuz omuza, göğüs göğüse şehirden şehire, gönülden gönüle
İkinci hecesinde dar ünlü bulunan her sözcükte ve özel adlarda düşme olmaz.
seçim – e, yapıt – ın
Kitabını Ufuk’a verdim.
Bazı sözcükler türerken ünlü kaybına uğrar.
ay(ı)r -ı ayrı
İkinci hecesinde dar ünlü olan bir harf bulunan bazı sözcüklerle “olmak” ve “etmek” yardımcı eylemiyle bileşik eylem oluşturulurken dar ünlü düşer.
sab(ı)r + etmek sabretmek
Bazı sözcüklerin birleşmesi sırasında ünlülerin düştüğü görülür.
kahv(e) + altı kahvaltı
n(e) + için niçin
sütl(ü) + aş sütlaç
b. Ünsüz Düşmesi
Genellikle “k” ünsüzüyle biten bazı sözcükler “cık, -cik, -cuk, -cük, cek, -cak, -l” eki aldığında “k” ünsüzü düşer.
küçü(k) – cük küçücük
Türkçe Ses Türemesi Konu Anlatımı,
a. Türkçe Ünlü Türemesi Konu Anlatımı,
“-cık, -cik” eki alan bazı sözcüklerde ek ile sözcüğün arasında “a, e, ı, i” ünlü harflerinin türediği görülür.
az – cık az(ı)cık
bir – cik bir(i)cik
b. Ünsüz Türemesi
Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz türemesi”nden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
af + etmek af(f)etmek
Türkçe Ünlü Daralması Konu Anlatımı,
Türkçede geniş ünlüyle (a,e) biten bir sözcük “-yor” eki aldığında o sözcüğün geniş ünlüsünü “ı, i, u, ü” ye çevirerek daraltır.
bilm(e) – yor bilm(i)yor
de – y – ecek diyecek
ne – y – e niye
DOĞRU YANLIŞ
ağlayacak ağlıyacak
Ulama,
Sözcüklerin sonundaki ünsüzlerin bir sonraki sözcüğün başındaki ünlülere ulanarak (bağlanarak) okunmasıdır.
Ilık bir sonbahar_akşamında yüreğim_aşkınla dolu
Not: Arasında noktalama işareti bulunan sözcüklerde ulama yoktur.
N M Değişimi
Dudak ünsüzlerinden “b”, kendinden önceki “n”yi “m”ye dönüştürür.
Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “dudak ünsüzlerinin benzeşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
sakla(n)baç sakla(m)baç
dola(n)baç dola(m)baç
te(n)bel te(m)bel
Not: Özel adlarda ve bileşik sözcüklerde dudak ünsüzleri benzeşmesi kuralı uygulanmaz.
İstanbul, onbaşı, binbaşı, sonbahar, külhanbeyi, günbatımı…
Türkçe Kaynaştırma Ünsüzleri (Koruyucu Ünsüzler) Konu Anlatımı,
Türkçe sözcüklerde iki ünlü harf yan yana bulunmadığından, ünlüyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde sözcükle ek arasına “y, ş, s, n” kaynaştırma ünsüzlerinden biri girer.
mağaza – a mağaza – y – a (durum ekinden önce)
anne – i anne – s – i (iyelik ekinden önce)
ses bilgisi çıkmış sorular,
Türkçe çıkmış sorular,
#sesbilgisi #sesolayları
