Хитой-Қирғизистон-Ўзбекистон темир йўли лойиҳаси 1990- йиллардан бери муҳокама қилиб келинади, лекин шу кунгача бу лойиҳа амалга ошмай қолмоқда. Хусусан, темир йўлнинг Қирғизистондаги қисмини қуриш ҳатто бошлангани йўқ. Шунга қарамасдан, 5 июнь куни Хитойнинг Гансу вилоятидаги Ланчжоу шаҳридан илк юк поезди Тошкентга йўл олди.
Қирғизистон ҳудудида темир йўл ҳали ётқизилмагани учун 2,6 миллион долларлик қийматга эга юклар Хитойнинг Шинжон Уйғур районидаги Қошғар шаҳрида поезддан туширилиб, юк машиналарига ортилди. Қирғизистоннинг Ўш шаҳрида эса юклар Тошкентга борувчи поездга ортилди. Тошкентга юборилган юклар Хитой ёрдами билан 2016 йилда қуриб битирилган Поп-Ангрен темир йўл линияси орқали юрди.
Тошкентда поездга 1 миллион доллар қийматга эга 525 тонна ўзбек пахтаси ортилади. Бу юк ҳам Ўшда поезддан туширилиб, юк машиналарига, сўнгра Қошғарда қайтадан поездга ортилади.
17 июнь куни Қирғизистон президенти Сооронбай Жээнбеков ташқи ишлар вазири Чингиз Айдарбеков, транспорт ва йўл вазири Жанат Бейшенов ҳамда «Қирғиз темир йўллари» давлат ширкати раҳбари Василий Дашковлар билан учрашиб, темир йўл масалаларини, жумладан, Ўзбекистон-Қирғизистон-Хитой темир йўли лойиҳасини муҳокама қилди.
Хабарларга кўра, Жээнбеков лойиҳани Қирғизистон учун энг йирик ва энг муҳим лойиҳалардан бири, деб атаган.
18 июнь куни «Қирғиз темир йўллари» ширкати бир ой ичида Хитой-Қирғизистон-Ўзбекистон темир йўли қурилиши бошланишини маълум қилди.
Ширкат сайтида эълон қилинган билдирувга кўра, бош директор Дашков:
- Томонлар билан барча масалаларда келишувга эришилган. Қурилишни бошлашга ҳеч қандай тўсиқ кўрмаяпмиз, фақат яна бир нечта музокараларни ўтказиш керак бўлади. Шундан сўнг қурилишни бошлаймиз. Молиявий масалага келсак, Россия ҳам, Ўзбекистон ҳам кўмак кўрсатишга тайёр, - деган.
Аммо ушбу билдирув 19 июнь куни «Қирғиз темир йўллари» сайтидан ғойиб бўлди.
Ширкатнинг қурилиш ва дизайн бўлими раҳбари Жамшитбек Қалилов 18 июнь куни бир кун олдин англашилмовчилик бўлганини, июль ойида қурилиш ишлари бошланиши ҳақиқатдан йироқ эканлигини айтди.
Қалилов Хитой ва Ўзбекистон расмийлари билан коронавирус пандемияси туфайли асосан видеоконференция орқали музокаралар давом этаётганини, лойиҳани молиялаштириш ҳамда темир йўл кенглиги бўйича ҳал қилинмаган муаммолар борлигини билдирди.
Ўзбекистон-Қирғизистон-Хитой темир йўли лойиҳаси 1990 йиллардан бери муҳокама қилиниб келади.
Хитой, Қирғизистон, Ўзбекистон бош вазирлари 1997 йилнинг 21 июлида Қирғизистон-Хитой чегарасидаги «Эргаштом» чегара пунктини очиш маросимида қатнашган эди.
Ўшанда бу уч давлат расмийлари яқин орада Андижон-Ўш-Қошғар автомобиль йўли очилишини эълон қилнан, аммо бу йўл 2018 йилга келибгина очилди. Ўшанда бери расмийлар темир йўл «яқинда» очилишини ваъда қилиб келмоқда.
2001 йилнинг июнида Қирғизистон транспорт ва коммуникация вазири Қубаничбек Жумалиев Ўзбекистон-Қирғизистон-Хитой темир йўлини қуриш бўйича келишувга эришилганини эълон қилди. 2008 йилнинг январига келиб Хитойнинг Xinhua хабар агентлиги темирйўлни қуриш бошланганини ва лойиҳа 2010 йилда якунланишини хабар қилди.
Ўшандан бери ўзбек ва қирғиз расмийлари Хитой расмийлари билан ўтказилган учрашувлар давомида темир йўл масаласини кўп ва хўп муҳокама қилишди, аммо уни якунлаш йўлида сезиларли силжиш бўлмади.
2017 йили Қирғизистоннинг ўша пайтдаги президенти Алмазбек Атамбаев темир йўл лойиҳаси ҳақида сўзлаб, поездлар Қирғизистонда тўхтаб ўтмаслигига эътироз билдирди.
