Հայ ժողովրդական ֆիդայական «Կովկասի քաջեր» երգն է՝ «Մարաթուկ» ազգագրական անսամբլի կատարմամբ: Գեղարվեստական ղեկավար՝ Մկրտիչ Սարգսյան (Մըգրո):
Տեսագրությունը վերցված է 1-ին հեռուստաալիքի յութուբյան էջից, «Երգ երգոց» հաղորդաշարի թողարկումներից մեկից՝
[ Ссылка ]
Այս երգում մի քառատող կա, որտեղ պատմվում է, որ մի առավոտ արթնանալով, հայ ֆիդայիները տեսան, որ շրջապատված են թուրքական 4000-անոց զորքով, և սկսում են երեսուն հոգով կռիվ մղել: Սա արձագանքն է Առաքելոց վանքի կռվի: 1901 թվականի նոյեմբերի սկզբներին Անդրանիկի և Գևորգ Չաուշի գլխավորությամբ Մշո Առաքելոց վանք է գալիս հայդուկների 25 հոգանոց մի խումբ: Իր զինակիցներով նրանց է միանում նաև Սեբաստացի Մուրադը: Վանքում եղել է նաև քսան գյուղացի, մի քանի հոգևորական և մոտ հիսուն որբ երեխա: Թուրքական կառավարությունը տեղեկանում է, որ հայդուկներ են հավաքվել Առաքելոց վանքում և շուտով Ֆերիք Մուհամմեդ-Ալի փաշայի հրամանատարությամբ 4000-անոց մի զորք շրջապատում է վանքը: Տասն օր հայ քաջերը հաջողությամբ ետ են շպրտում թուրքերի բոլոր գրոհները: 11-րդ օրը կառավարությունը փորձում է բանակցություններ սկսել Մշո թեմի հոգևոր առաջնորդ Խոսրով վարդապետի և Առաքելոց վանքի առաջնորդ Հովհաննես վարդապետի միջնորդությամբ՝ հայտնելով, որ անգամ պատրաստ են որոշ զիջումների գնալ: Կռիվը դադարեցնելու համար հայդուկները պայմաններ են թելադրում՝
ա) ազատ արձակել քաղբանտարկյալներին,
բ) պատժել Սասունի և Մուշի գյուղերն ավերողներին և փոխհատուցել հայերին,
գ) բարելավել հարկահանության վիճակը:
Թուրքական կառավարությունը հրաժարվում է բավարարել այս պայմանները և փորձում է խաբեությամբ ձերբակալել կամ կոտորել նրանց: Սակայն կռվի 21-րդ գիշերը հայդուկները, ծածկված սպիտակ սավաններով, ձյան ու բքի պայմաններում դուրս են գալիս Առաքելոց վանքից և աննկատ հեռանում: Առավոտյան Ֆերիք Մուհամմեդ-Ալի փաշան զարմանքով է տեսնում, որ վանքի դռները բաց են: Մի քանի հոգու հետ վազում է ներս և տեսնում, որ այնտեղ միայն հոգևորականներն են և որբերը: Ասում են՝ ամոթահար փաշան չի թաքցրել իր հիացմունքը հայդուկների հանդգնության և ճարպկության հանդեպ:
Առաքելոց վանքի կռվում զոհվել էր երկու հայ հայդուկ, իսկ թուրքերից՝ յոթը: Եվս մի քանիսն էլ ցրտահարվել էին: Առաքելոց վանքի կռվից հետո ոգևորություն տարածվեց Օսմանյան կայսրության հայաբնակ շրջաններում, իսկ հայդուկներին ամենուր դիմավորում էին խանդավառությամբ և պատրաստ աջակցելու նրանց գործին, ինչը նույնպես իր արձագանքն է գտել այս երգում:
Նրանում Կովկասի քաջերին կոչ է արվում գնալ Մուշ – Սասուն, որտեղ մեր քույր-եղբայրները մեզ են սպասում: Այնտեղ Անդրանիկն արդեն պայքար է մղում հայ ժողովրդի դահիճների դեմ և պետք է խմբեր կազմած նրան օգնության հասնել: Երգի քառատողերից մեկում կոչ է արվում հայ տիկնանց ու օրիորդաց՝ ծախել զարդերը և փամփուշտներ գնել: Միևնույնն է, թուրքահպատակի վիճակը թույլ չէր տալու ազատորեն կրել այդ զարդերը, քանզի թուրքերը կամ քրդերը կարող էին մի օր կողոպտել, մինչդեռ դրանց արժեքով կարելի էր ձեռք բերել մեծ թվով զենք և զինամթերք, պայքարել՝ թուրքական կառավարության դեմ և արդեն ազատություն նվաճելով՝ արարել նյութական ու հոգևոր արժեքներ ու անվախ կրել դրանք:
Ապա լիահույս կերպով երգվում է, որ մոտ է գարունը, որի համար խավարի դեմ պատերազմի է ելել Անդրանիկը: Իսկ սարսափած սուլթանը, ճարը կտրած հազար ոսկի է խոստացել նրան, ով իրեն կտանի Անդրանիկի գլուխը:
Armenian folk song "Kovkasi qajer" (Qurages of Caucassus) performs "Maratouk" folk ensemble. Art director Mkrtich Sargsyan (Mgro).
Video taken from The 1st Armenian channel: [ Ссылка ]
Երգի խոսքերը՝
Կովկասի քաջեր, գնանք Մուշ, Սասուն,
Մեր քույր-եղբայրներ մեզ են ըսպասում:
Անդրանիկը՝ քաջ ֆիդայիներով
Շարժվում է առաջ՝ Սասնա կողմերով:
Սուլթան՝ սարսափած, ճարը կտըրված
Հազար ոսկի է գըլխին խոստացած:
Կովկասի քաջեր, խմբեր կազմեցեք,
Քաջ Անդրանիկին օգնության հասեք:
Առած իր շուրջը ֆիդայիք ութսուն,
Մաքրեց ճանապարհ՝ դեպի Մուշ, Սասուն:
Սուլթան՝ սարսափած, ճարը կտըրված
Հազար ոսկի է գըլխին խոստացած:
Կովկասի քաջեր, առյուծի ձագեր,
Հեծեք ձեր ձիեր, կապեք ձեր զենքեր:
Օրհնյալ տիկիններ, Հայոց օրիորդներ,
Ծախեք ձեր զարդեր՝ գընեցեք զենքեր:
Սուլթան՝ սարսափած, ճարը կտըրված
Հազար ոսկի է գըլխին խոստացած:
Մոտ է գարունը, շուտով կըբացվի,
Հայոց քաջի ձայնը նորէն կըլսվի,
Անդրնիկը քաջ կանգնել է առաջ,
Խավարին ընդդեմ կուզե պատերազմ:
Սուլթան՝ սարսափած, ճարը կտըրված
Հազար ոսկի է գըլխին խոստացած:
