Το διήγημα “Ο τρελλός με τους κόκκινους κρίνους” γράφτηκε το 1900, μέσα στα χρονικά όρια της Γενιάς του 1880 (1880-1910). Ο συγγραφέας του Γρηγόριος Ξενόπουλος (1867-1951), εκφράζει αυτή τη λογοτεχνική Γενιά, τηρώντας και κάποιες αποστάσεις λόγω της Ζακυνθινής καταγωγής του, πράγμα που φαίνεται και μέσα από το έργο αυτό, όπου τονίζει την πολιτισμική διαφορά των λογίων Επτανησίων έναντι των επί αιώνες υπόδουλων Ελλήνων. Είναι ο πρώτος σημαντικός Επτανήσιος πεζογράφος, παρά την πολύχρονη τοπική λογοτεχνική παράδοση. Δηλώνει ως στόχο του την ψυχαγωγία των αναγνωστών και διατηρεί στοιχεία ρομαντισμού και ηθογραφίας, αξιοποιώντας συγχρόνως τις επιταγές της ρεαλιστικής απεικόνισης.
Το διήγημα είναι γραμμένο στη δημοτική γλώσσα. Ζώντας τις εξελίξεις του γλωσσικού ζητήματος, το οποίο βρισκόταν στην κορυφαία φάση του τη δεκαετία 1880-90 με την εμφάνιση του Ψυχάρη και του έργου του Το Ταξίδι μου (1888), ο Ξενόπουλος γράφει πλέον στη δημοτική. Η ιστορία εκτυλίσσεται σε αστικό περιβάλλον, όπου συνήθιζε ο Ξενόπουλος να τοποθετεί τους ήρωές του και με τεχνικά άρτιο τρόπο να επιχειρεί να διερευνήσει κοινωνικά ζητήματα.
Εστιάζει κυρίως σε έναν ήρωα, τον Πώπο, τον οποίο όλοι θεωρούν τρελό, πράγμα που δηλώνεται άμεσα τόσο στον τίτλο όσο και στις πρώτες κιόλας γραμμές, Γύρω του τοποθετεί δευτερεύοντες ήρωες, που έχουν ως ρόλο να εξυπηρετήσουν την εξέλιξη της πλοκής, όπως ο ανώνυμος αφηγητής της ιστορίας και η γριά βάγια του ήρωα, η Αγγέλικα. Ο Πώπος ακροβατεί ανάμεσα στο πραγματικό και το φαντασιακό, μη παραδεχόμενος την τρέλα του πράγμα για το οποίο σχεδόν έπεισε τον αφηγητή όταν του διάβασε την αριστουργηματική μετάφραση του Δάντη, δημιουργώντας έτσι μια ανατροπή και μια προσδοκία σασπένς. Δικαιώνει, όμως, τον τίτλο και τα λεγόμενά του στο τέλος.
Ο ήρωας λειτουργεί μη ορθολογικά με την ρομαντική του προσήλωση στην ανάμνηση μιας νεκρής κοπέλας που ο ίδιος είχε προδώσει. Οι τύψεις που τον κρατούν δέσμιο του δημιουργούν τέτοιο πόνο ψυχής που τον κάνει ανίκανο να αντιμετωπίσει φυσιολογικά την καθημερινότητά του αλλά και να διαχειριστεί λογικά μια συζήτηση με τον παλιό του φίλο.
Ο Ξενόπουλος πραγματεύεται το θέμα με άφθονα στοιχεία ρομαντισμού, τόσο στην πλοκή όσο και στις εκφράσεις που χρησιμοποιεί για να περιγράψει τον ήρωα και την ιστορία του. Τα φανταστικά στοιχεία δημιουργούν αίσθηση υπερβολής που κρατά την αγωνία του αναγνώστη αμείωτη.
Αξιοπερίεργα γεγονότα έρχονται απέναντι σε ρεαλιστικές περιγραφές σαν αυτή της εξωτερικής όψης του σπιτιού ενώ η εσωτερική παρακμή του μας καλλιεργεί πεσιμισμό. Η εικόνα του περιβολιού, που μοιάζει με ζωγραφικό πίνακα, είναι δοσμένη με φαντασία και υπερβολικές παρομοιώσεις με χρήση στοιχείων της φύσης. Εντοπίζονται αρκετά στοιχεία ηθογραφίας με απόδοση του τοπικού επτανησιακού ιδιώματος καθώς και των ηθών της εποχής
Συγκλονίζει το απροσδόκητο τέλος, όπου, χάρη στην τεχνική του συγγραφέα κορυφώνεται το στοιχείο της υπερβολής και του σασπένς και παίρνει μια μεταφυσική διάσταση, φέρνοντας τον ρεαλισμό σε δεύτερο πλάνο.
Γεωργία Καρβουνάκη
.
Στον «Τρελό µε τους κόκκινους κρίνους» συγκεκριµένα, πρωταγωνιστεί ο «ιδανικός,
αιθέριος, άυλος» έρωτας και, ενώ η υπόθεση διαδραµατίζεται στο παρόν (η δράση
τοποθετείται γύρω στα 1900 στη Ζάκυνθο), το κείµενο απηχεί τόσο το ροµαντικό παρελθόν, µε τον ατελέσφορο έρωτα και την τραγική του κατάληξη, όσο και τις ιστορίες µυστηρίου του Poe, µε τον ήρωα που λατρεύει τη µνήµη µιας νεκρής, πιστεύοντας ότι αυτή επικοινωνεί, κατά κάποιον τρόπο, µαζί του, πέρα από τον τάφο. Ο ίδιος ο συγγραφέας, προλογίζοντας το διήγηµά του, κάνει λόγο για µια «παράξενη και θλιβερή ιστορία», µε κεντρικό σύµβολο τον κόκκινο κρίνο του πάθους:
"Αλλά περισσότερο κι απ’ την πορφύρα που περιβάλλεται, […] [τον κρίνο] τον κάνει
µεγαλειωδέστερο ο συµβολισµός του. […] Τον έρωτα βέβαια συµβολίζει κι ο κόκκινος κρίνος
όπως και το τριαντάφυλλο. Μα έναν έρωτα τόσο πιο δυνατό, τόσο πιο βαθύ, τόσο πιο
φλογερό […] Ένας τρελός τώρα που η τρέλα του θα ’ταν αυτό το λουλούδι… Από τι άλλο
µπορούσε να ’χε τρελαθεί παρ’ από έρωτα; Τέτοιος άτυχος ερωτιάρης είναι κι ο Τρελός µε τους Κόκκινους Κρίνους, που ο ίδιος θα µας διηγηθεί παρακάτω την παράξενη και θλιβερή ιστορία του."
ο αφηγητής επιστρέφει στη Ζάκυνθο µετά από δέκα χρόνια στην ξενιτιά, και µεταξύ των παλιών γνωστών που αναζητά είναι και ο παιδικός του φίλος ο Πόπος. Από τον κοινωνικό περίγυρο πληροφορείται ότι ο Πόπος τρελάθηκε – άλλοι µιλούν για τρέλα από έρωτα, ενώ η βάγια του Πόπου, η Αγγέλικα, ρίχνει το φταίξιµο στα πολλά βιβλία, και παραπονιέται για «το αιώνιο κλείσιµό
του στο σπίτι, για την αγιάτρευτη λυποµανία του, για τη φοβερή του µισανθρωπία, για τις
τροµαχτικές του αγρύπνιες, για το περβόλι µε τους κόκκινους κρίνους και για τα ακατανόητα
τρισάγια του παπα-Μένεγου» (σ. 24). Όταν επιτέλους ο αφηγητής συναντά τον παλιό του φίλο, διαπιστώνει κι ο ίδιος την τροµακτική αλλαγή του...
