#Azerbaijan #History #War #Karabakh
İrandan Şimalı Azərbaycana köçürülən ermənilərin sayı, haqqında mənbələrdə müxtəlif məlumatlar var. S.N.Qlinkanın dilimizə tərcümə olunmuş “Ermənilərin Azərbaycana köçürülməsi” kitabında yazdığına görə köçürmə əməliyyatı nəticəsində İrandan 8 mindən artıq erməni ailəsi Arazı keçərək Şimalı Azərbaycan torpaqlarında məskunlaşdı. Məcburən 40 minə yaxın adam Arazın şimalına gətirildi. Tanınmış rus hərbi tarixçisi Potto qeyd edirdi: “Təkcə 1828-ci ilin martında köçən erməni ailələrinin sayı 5 minə çatırdı.” Erməni keşişi Nerses Aştrakeçiyə istinad edən Kuznetsova da Şimali Azərbaycana gətirilən erməni ailələrinin sayının 8 min olduğunu gğstərir. İ.Şopenə görə isə İrandan erməni vilayətinə 35560 nəfər, 6946 erməni ailəsi köçürüldü. (M.Muradov “Çar Rusiyasının Azərbaycana köçürmə siyasəti,Bakı 2001, səh.95.)
Rus tarixşünaslığında ermənilərin Azərbaycana köçürülməsi məsələsi kifayət qədər aydın, açıq-aşkar göstərilmişdir. Burada az da olsa, çarizmin milli müstəmləkəçilik siyasətinin ünsürləri rus mənbələrində öz dili ilə göstərilir. Təəssüf ki, ermənilərə daim əzabkeş xalq kimi baxan rus müəllifləri onların gələcəkdə Qafqaz xalqlarının, xüsusilə azərbaycanlıların başına gətirəcəkləri müsübətdən ya xəbərsiz idilər, yaxud da bunu əvvəlcədən bilirdilər. Təbii ki, əvvəlcədən bunu bilmələri rus çarizminin, ümumilikdə rus dövlətçiliyinin məqsədlərindən idi.
Əsrlər boyu mövcud olan və hələ də davam edən erməni-rus yaxınlığı sovet hakimiyyəti illərində də davam edirdi.Təkcə onu demək kifayətdir ki, bu illərdə erməni millətçiləri yalnız sovet Ermənistanın deyil, həmçinin sovet Rusiyasınn da məsul vəzifələrində çalışırdılar. Onlar öz mövqelərindən istifadə edərək sovet hakimiyyəti dövründə də öz mənfur siyasətlərindən əl çəkmirdilər. 1937-ci ildə represiyalar zamanı, 1948-1953-illərdə azərbaycanlıların öz doğma yurd-yuvalarından köçürülməsi zamanı, Zəngəzur kimi mühüm tarixi torpaqlarımızın “işğalı” zamanı,1988-1989- cu illərdə Qərbi Azərbaycanlıların son nəfərinədək öz yurdlarından köçürülməsi və nəhayət Sovet dövlətinin adından N.Qarbaçovun ermənilərə Dağlıq Qarabağ haqqında vədləri ermənilərin SSRİ hakimiyyəti illərində də nə qədər böyük hörmətə layiq edildiklərini göstərir.
SSRİ-nin yaradılmasından sonrakı ilk onillik ərzində erməni məsələsinə bu qədər düzgün don geyindirilmişdi. Elə ona görə də, əsrin sonunda Qurko –Kryajinin 1926-cı il sovet ensiklopediyasına əsaslanaraq yazdığı “Erməni məsələsi” həqiqəti əks etdirir. Burada göstərilir ki, erməni məsələsi Şərq məsələsinin bir hissəsini təşkil edir. Bu məqalədə erməni məsələsinin daxili və zahiri mahiyyətindən və bu məsələnin XVIII əsrdən meydana gəldiyini göstərir.Qurko –Kryajin Türkiyə ermənilərinin XIX əsrdən etibarən daha da fəallaşdığını “Qərb dövlətləri” Şərqə hücum etdikcə məhz erməni burjuaziyasında özlərinə dayaq nöqtələri axtarmağa can atdıqlarını göstərir. XIX əsrin 70-ci illərində rus ziyalıları Türkiyə erməniləri arasında “milli özünüdərkin oyanması” və hətta döyüşkən millətçilik təbliğatı aparırdı.”... sırf iqtisadi zəmində kəskinləşən erməni məsələsi “böyük dövlətlərin” – Rusiyanın və İngiltərənin faciəli müdaxiləsi nəticəsində daha da mürəkkəbləşdi. Rusiya ticarət-sənaye kapitalının Qara dənizi, Bosforu və Dardaneli zəbt etmək səyi “xristianların müsəlman Türkiyəsinin zülmündən xilas etmək uğrunda mübarizə” şüarları ilə pərdələnirdi.( Qurko –Kryajin “Erməni məsələsi” Bakı.1990.səh 9)
Digər bir sovet müəllifi A.V.Fadeevin “Rusiya Şərq böhranı XIX əsrin 20-ni illərində” adlı əsərində adından da göründüyü kimi Rusiyanın XIX əsrin əvvəllərində Qafqaz böhranında rolundan danışılır. İlk əvvəl hələ XVIII əsrin sonundan etibarən Rus çarizminin işğalçılıq planlarını həyata keçirmək vədlərindən danlşılır. Müharibədə iştirak edən ordunun tərkibi haqqında və işğallar geniş şəkildə işıqlandırılır. Şuşanın işğalı zamanı gözəl bir faktı göstərir. “Mühasirə olunmuş Şuşadan bir müddət xəbər gəlmədi. Nəhayət, A.Alhunyan adlı bir nəfər Qarabağ ermənisi düşmənin üzük qaşı kimi mühasirəsini yarıb Yermalova polkovnik Reut haqqında xəbər verdi.” Bu “qəhrəmanlıq” sübut edirdi ki, Qarabağ erməniləri rus xalqına dost və sadiqdir. Müəllif həmçinin göstərirdi ki, “Pəmbəkdən və Loridən olan könüllü ermənilər ləyaqətlə polkovnik Sevarzamidzenin qoşununda ruslarla çiyin-çiyin düşmənlərə qarşı vuruşurdular.(Fadaeov.A.F Rossiə i vostoçnıy krizis 20-x qodov XIX beka.Mockba,1958,səh.151)
#Azerbaycan #Qarabagh #Ermeniler #Kochurme #Azerbaijan #Azerbaijani #War #war #history #movement #armenians #karabakh #war
![](https://i.ytimg.com/vi/RrRNAn64Xu4/mqdefault.jpg)