OSWOIĆ ŚMIERĆ CZYLI RZECZ O PUSTYCH NOCACH
W dzisiejszych czasach śmierć stanowi temat tabu, trudno nam o niej rozmawiać, jeszcze trudniej opowiedzieć o niej dzieciom. Stosujemy łagodne metafory na przekazanie wieści o śmierci. To oczywiste, że trudno poradzić sobie po stracie najbliższych i to nie zmienia się od wieków. Czy jest jednak sposób na to aby „oswoić” śmierć?
Film dokumentalny „Puste noce” to opowieść o starożytnym obrzędzie, który do tej pory występuje jeszcze na wsiach w różnych zakątkach Polski, aby wspierać żałobników w trudnych momentach pierwszych dni po śmierci bliskiej osoby.
W filmie poznamy ten obrzęd z punktu widzenia badaczy i praktyków kultury, ale także historyczne. Najciekawszy obraz pustych nocy pokażą nam jednak naturalni spadkobiercy tego zjawiska kulturowego – czyli małe lokalne społeczności.
Puste noce polegają na tym, że jeżeli ktoś umrze wówczas zawiadamia się całą wieś i wszyscy schodzą się do domu zmarłego. Tam w jednym pokoju leży zmarły w trumnie, z kwiatami, a wokół niego zasiadają śpiewacy i zaczynają śpiewać specjalne pieśni, przeznaczone dokładnie w tym celu. Ludzie wierzą także i dziś, że dusza nie jest jeszcze tam, ale nie jest już tu. Trzeba jej pomóc i przeprowadzić na drugą stronę. Są wsie, w których udział w wydarzeniu biorą całe rodziny z małymi dziećmi. To dalece odbiega od powszechnych praktyk pogrzebowych i okołopogrzebowych kiedy to ciało zmarłego zostaje niemal natychmiast przewiezione do kostnicy, a rodzina widzi je przez zaledwie krótką chwilę w kaplicy przed ceremonią pogrzebową.
Film jest doskonałą okazją, aby zastanowić się również nad aspektem psychologicznym tego obrzędu, a także radzenia sobie z odejściem bliskich nam osób. Wszystko po to, aby nie przechodzić przez ten trudny moment samemu, dać czas na pogodzenie się ze śmiercią, wyciszenie. Można pokusić się o stwierdzenie, że obrzęd ten uczy obcowania ze śmiercią, a monotonne pieśni mają działanie terapeutyczne.
Jak dowiemy się w filmie od literaturoznawczyni prof. dr hab. Aliny Nowickiej-Jeżowej już kultury pierwotne, nie tylko europejskie, bardzo wnikliwie obserwują ten moment przejścia i mają taką intuicję szukania drogi, zagubienia duszy, niepewności gdzie powinna się skierować, dezorientacji. Różne rytuały mają służyć przeciwdziałaniu temu np. zasłanianie luster, dzwonienie czy kadzenie, które weszło do obrzędowości chrześcijańskiej, ale ma źródło rzymskie. Podręczniki dobrego umierania, były lekturą całej Europy w XV wieku, utożsamiały sztukę dobrej śmierci z dobrym życiem. Oczywiście moment śmierci był momentem publicznym. Dziś obrzęd ten choć ma wiekową tradycję ewoluował i to co z niego pozostało możemy właśnie zaobserwować w dokumencie o pustych nocach.
Autor i pomysłodawca: Witold Broda (muzyk, badacz tradycyjnej kultury muzycznej)
Reżyseria: Paweł Głogowski
Producent: Mazowiecki Instytut Kultury we współpracy z Fundacją Alter Forma, 2014
