Ассалаумағалейкум халқым! Бұл ғалам және табиғат арнасы. Арнадан жануарлар әлемі жайлы, астрономия жайлы, астрофизика жайлы, жалпы ғалам жайлы өте қызықты бейнероликтер көре аласыздар.
Сіз мынандай түс көрдіңіз бе? Түсіңізде қандай да бір құбыжық па бірдеңе сізді қуалайды немесе өміріңізге қауіп төніп тұрғанын сезесіз, одан қашайын десеңіз қол аяғыңыз істемей қаша алмай ұсталып қаласыз, сол сәтте оянып кетіп түс екенін түсінесіз. қара құрдымдар дәл сол түсіңіздегідей, бірақ ғарыштық құбыжықтар. Оның гравитациялық өрісінің күшіне түскен ешқандай зат қашып құтыла алмайды, тіпті әлемдегі ең жылдам жарықтың өзі.
қара құрдымдар жұмбақ ғарыштық аномалиялар. оның табиғатын біз енді ғана түсініп жатырмыз. оларды ғарыштан табу өте қиын. Ал зерттеу болса одан да қиынға соғады. ғарыш кеңістігінің өзі бұл таңғажайып нысандардың айналасында адам танымастай бұрмаланады. Ал оның ішінде физиканың әдеттегі заңдары жұмысын тоқтатады.
оларды зерттеу біздің ғаламның терең мәнін жақсырақ түсінуге көмектеседі. Өзіне түскен жарықтың барлығын жұтып алатын аспан денесін табу өте қиын шаруа екені анық. сондықтан, қазіргі уақытта қара құрдымдардың расталған кандидаттары аса көп емес.
соған қарамастан, математикалық модельдеу біздің галактикада олардың саны 100 миллионға жетуі мүмкін екенін көрсетеді. бұл сан үлкен сияқты көрінеді. бірақ Құс жолында 200-ден 400 миллиардқа дейін жұлдыз бар екенін ескерсек, қара құрдымдардың өте сирек кездесетін нысандар екені анық.
Ең маңызды астрономиялық оқиғалардың бірі Оңтүстік Американың Атакама шөлінде болған. Осы жерде Чилиде ғарышты бақылаудың ең озық технологиясы бар. Мұнда Корольдік астрономиялық қоғам мүшелері 6 ай бойы қара құрдымның үлкен жұлдызды қалай жұтқанын бақылаған. Айтпақшы, дәл осы ғалымдар Құс жолының ортасында аса массивті қара құрдым бар екенін дәлелдеген болатын. тіпті тарихта алғаш рет суретке түсірген.
Бұл таңғажайып оқиға астрономиялық өлшем бойынша жерге жақын жерде болды. қашықтығы жерден 215 миллион жарық жылы. бұл оқиғаның жарығы біздің планетамызға 2019 жылдың қыркүйегінде жетті. тіпті тәжірибелі ғалымдардың өзі таң қалды. ені шамамен бір миллион 390 мың шақырым болатын Күннің өлшемімен бірдей жұлдызды көз алдыңызға елестетіңіз.
мұндай жұлдыздардың салмағы күшті гравитациялық өрісті құруға және көптеген планеталарды орбитасында ұстауға жеткілікті. енді оның жанында тұрған үлкен қара құрдымды елестетіп көріңіз. толығымен қап-қара диск пішіндес және салмағы жұлдыздың массасынан миллиард есе артық.
Гравитациялық өрістің күші таң қалдырады. оның ауырлық күшінен ешнәрсе құтылмайды. Обьект жарық жылдамдығымен қозғалса да, ол бәрібір қара тұңғиыққа түседі. Оның гравитациясынан жарық та қашып құтыла алмайды. Жұлдыз қара құрдымның гравитациялық өрісінің ішіне кірісімен, оның құтылуына ешқандай мүмкіндігі болмайды.
алдымен жұлдыз қара құрдымның тартылыс күшіне қарсы тұруға тырысады. Дегенмен, тартылудың нәтижесінде жұлдыздың сыртқы қабаттары спагетти сияқты қара құрдымға қарай тартыла бастайды. бәрі күшті тарту күшінің арқасында. Егер гипотезалық тұрғыда сіз қолыңызды қара құрдымға қарай соза алсаңыз, саусақтардың созылып, ұзара бастағанын байқайсыз.
өйткені әрбір сантиметр сайын ауырлық күші арта береді. Сондықтан ол бүкіл қолыңызға қарағанда саусаққа қаттырақ әсер етеді. Сондықтан да объектілердің қара құрдымға тартылу процесі спагеттификация деп аталады. Жұлдыздық тәж қара құрдымға бірінші болып құлайды. Жұлдыздық тәж дегеніміз ыстық плазмадан тұратын жұлдыздың сыртқы қабығы.
Қара құрдымға айналу үшін жұлдыздың массасы кем дегенде 18-20 күннің массасына тең болуы керек. тек осы жағдайда ғана супернованың жарылысы жұлдыздың ыстық ядросын өте тығыз материяға сығу үшін жеткілікті күші болады.
Осыдан кейін ештеңе объектінің тартылыс күшін жеңе алмайды және Шварцшильд сферасының шекарасыннан шыға алмайды, тіпті ғаламдағы ең жылдам жарықтың өзі. Осылай өлі жұлдыздың орнында ішкі құрылымын бізге белгілі физика заңдарымен сипаттау мүмкін емес жұмбақ нысан қалады.
Қара құрдымның тығыздығы өте жоғары, бұндай тығыздықты тіпті көз алдыңызға елестете алмайсыз. Мысалы біздің жер шарының массасы шамамен 6 миллиард миллиард мың тонна немесе мынандай. Енді бүкіл жер шарын диамерті 2 см-дей грек жаңғағының көлеміне дейін қысыңыз, бірақ жаңағы массасы сақталуы керек. Сонда жер 2 см-лік қара құрдымға айналады. Ал күннің диаметрі 24 млн км, көлемі 4 млн есе жерден үлкен. Күннен қара құрдым алу үшін оны диамерті 6-ақ км ғылып қысуымыз керек.
Қара құрдымның маңайында экзопланеталар болуы мүмкін бе? Қара құрдымның айналасында гипотезалық тұрғыда кәдімгі жұлдыздардың планетарлық жүйесі сияқты экзопланеталар болуы мүмкін. Танымал нанымға қарамастан, қара құрдымдар айналасындағы барлық заттарды өз ішіне тарта бермейді.


#астрономия #ғарыш #ғалам #ҚараҚұрдым #ҚараТесік #ҒаламЖәнеТабиғат #галамЖанеТабигат #жатпланеталыктар #кызыктыВидеолар #космос #ғылымиЖаналықтар #жануарлар #аңдар

свернуть