Thoại Ngọc Hầu tên Nguyễn Văn Thoại còn đọc là Thụy. Ông lập được công lớn, được phong tước Hầu. Nhà Nguyễn thường lấy tên các công thần ghép vào tước, nên người ta quen gọi theo tên tước Thoại Ngọc Hầu. Hai lần ông mang ấn bảo hộ Cao Miên nên cũng được gọi là Bảo hộ Thoại. Ông sinh ngày 26 tháng 11 năm Tân Tỵ 1761, tại làng An Hải, tổng An Lưu Hạ, huyện Diên Phước, phủ Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam nay thuộc phường An Hải Tây, quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng. Cha ông là Nguyễn Văn Lượng, sinh thời làm chức Từ thừa, là một chức quan nhỏ chuyên lo việc tế tự tại các đền miếu do nhà nước lập ra, mẹ là bà Nguyễn Thị Tuyết. Cả hai đều có tiếng là người đôn hậu, khéo dạy con. Ông Nguyễn Văn Lượng được vua Minh Mạng sắc phong Anh dũng tướng quân Khinh xa Đô úy Thần, và bà Nguyễn Thị Tuyết được sắc tặng mỹ hiệu Thục Nhân. Nguyễn Văn Thoại là anh cả của em gái Nguyễn Thị Định và em trai út Nguyễn Văn Ngoạt. Nguyễn Văn Thoại có chánh thất phu nhân là bà Châu Thị Tế, sinh năm 1766, người huyện Vũng Liêm, tỉnh Vĩnh Long. Bà mất năm 1826, an táng tại triền núi Sam Châu Đốc, nay là khu Lăng Thoại Ngọc Hầu. Bà có tiếng là nhân hậu, đảm đang, được phong là Nhàn Tĩnh phu nhân. Bà vợ thứ tên Trương Thị Miệt, mất năm 1821, cũng chôn tại khu lăng núi Sam. Ông còn có một người vợ ở quê nhà tên là Nguyễn Thị Hiền.Nguyễn Văn Thoại có hai người con trai, Nguyễn Văn Lâm là con của bà Châu Thị Tế, và Nguyễn Văn Minh là con bà Trương Thị Miệt. Ông còn một người con gái nuôi tên Nguyễn Thị Nghĩa, có chồng tên Võ Vĩnh Lộc, sau theo Lê Văn Khôi chống lại triều đình, cả 2 vợ chồng đều bị bắt và bị giết vào 9 năm1834. Còn 2 người con trai, bị thu hồi tập ấm sau cái án oan của người cha, rồi đi đâu và làm gì và ở đâu. Sau này, một số nhà nghiên cứu cho biết, Nguyễn Văn Lâm và Nguyễn Văn Minh đều tham gia cuộc khởi nghĩa của Lê Văn Khôi, cũng bị giết sau khi khởi nghĩa thất bại.
.......
