Katta Farg‘ona kanali (to‘liq nomi: Usmon Yusupov nomidagi Katta Farg‘ona kanali) — Farg‘ona vodiysida qurilgan yeng yirik gidrotexnika inshootlaridan biri. O‘zbekiston (283 km), Tojikiston (62 km) va Qirg‘iziston (13 km) hududidan o‘tadi. Vodiyni shimoli-sharqdan janubi-g‘arbga kesib o‘tgan. Asosiy oʻzani uzunlihi 350 km. Vegetatsiya davrida Norin (420 m3/s), Qoradaryo (100 m3/s), Soʻx (12 m3/s) daryolaridan 532 m3/s suv oladi. Kanal trassasi 2 traktdan iborat. Yuqori Norin trakti (44 km) Norin daryosi (Uchqo‘rg‘on shahri yaqini)dan boshlanib, Kuyganyorgacha yetib boradi. Quyi Qoradaryo trakti (301 km) Qoradaryoga qurilgan Kuyganyor to‘g‘onidan boshlanib Sirdaryo bilan deyarli parallel holda janubdada Tojikiston Respublikasi Xoʻjand shahri yaqinigacha (Qayroqqum suv omboridan quyiroqda) davom yetgan. 1939-yil avgustida xalq hashari bilan juda qisqa muddatda (45 kunda) qurib, bitkazildi. 1940-yilda Tojikiston hududida yana uzaytirildi (suv oʻtkazish imkoniyati 150 m3/s).
Kanal qurilishida 160 ming kishi qatnashdi. 270 km li trassada 17,8 mln m3 tuproq qazib chiqarildi (shundan faqatgina 1,7 mln m3 tuproq mexanizmlar yordamida qazilgan). Ishlar og‘ir bo‘lgan uchastkalarda 14 yekskavator, 245 traktor, 420 avtomashinadan foydalanildi, 42,2 ming m3 beton ishlari bajarildi. 45 yirik va 275 mayda gidrotexnika inshooti qurildi. Kanal 1953 — 62, 1964 va 1967-yillarda rekonstruksiya qilindi. Uzunligi 345 km ga, suv sarfi 180 m3/s, yeng jadal suv sarfi 211 m3/s ga yetkaziladi. O‘zbekiston va Qirg‘iziston, Tojikistonda 500 ming ga sug‘oriladigan yerlarning suv taʼminoti yaxshilandi, yangi yerlarni o‘zlashtirish imkoniyati paydo bo‘ldi. Kanalda 1000 dan ortiq gidrotexnika inshooti (shulardan 50 tasi yirik), jumladan, 9 to‘g‘on, maksimal yalpi suv olishi 162 m3/s bo‘lgan 258 suv chiqargich, 7 tashlama, 8 akveduk barpo yetilgan. Kanaldan transport o‘ishi uchun 101 ko‘ʻprik qurilgan.
Sel, tashlama va sug‘oriladigan maydonlardan chiqadigan drenaj suvlarini oqizib yuborish uchun kanalning chap tomonidan kollektorlar oʻtkazilgan, o‘ng tomondagi drenaj suvlari yesa kanal ostidan oʻtgan 170 duker quvur orqali kollektorga ulangan. Kanal suvi O‘zbekistonda 3 viloyat (Andijon viloyatida 66,6 ming ga, Namangan viloyatida 12 ming ga, Farg‘ona viloyatida 125 ming ga), Qirg‘izistonning Osh viloyatida (0,76 ming ga) va Tojikistonning Sug‘d viloyatida (10 ming ga) yerlarni sugorishda foydalaniladi. Kanalga 1966-yilda kanal qurilishi tashabbuskorlaridan biri bo‘lgan davlat arbobi Usmon Yusupov nomi berilgan.
Ещё видео!