«Հայրիկ, հայրիկ»․ խոսք՝ Մեսրոպ Ջանիկյանի, երաժշտություն՝ ժողովրդական։ Երգում է Արմեն Կիրակը։
Սա ժողովրդական երգ է, որը երգվել է տարբեր տեքստերով՝ թե՛ սիրային, թե՛ հայրենասիրական. հատկապես մեծ ժողովրդականություն է վայելել Մեսրոպ Ջանիկյանի՝ Խրիմյան Հայրիկին նվիրված բանաստեղծության հիման վրա երգվող տարբերակը, որն էլ մշակել է Կոմիտասը: Արմէն Կիրակի երգածը հենց այդ տեքստն է, բայց այստեղ մեղեդին արդեն ոչ թե Կոմիտասի մշակումն է (տես՝ Կոմիտաս, Երկերի ժողովածու, 4-րդ հատոր՝ «Խմբերգեր և մեներգեր»), այլ Ալեքսանդր Սպենդիարյանինը (եթե չհաշվենք մի քանի թեթևակի փոփոխությունները թե՛ երգի, թե՛ նվագակցության մեջ), որը նույնպես մշակել է այս հայկական ժողովրդական երգը՝ «Առ սիրուհիս» վերնագրով (տես՝ Ալեքսանդր Սպենդիարյան, Ստեղծագործությունների լրիվ ժողովածու, 1-ին հատոր՝ «Ռոմանսներ և երգեր»):
***
Արմեն Կիրակը ռումինահայ հայտնի տենոր էր, հայկական ու իտալական երգերի հմուտ կատարող։ Իսկական անունն էր Կիրակ Սագզլեան։ 1926 թվականին Բուխարեստում հիմնվել էր «Կոմիտաս» երգչախումբը, որն իր վերելքի տարիներին ունեցավ մինչև 120 անդամ՝ իգական և արական կազմով։ Նրանց հետ միասին Ռումինիայում հայկական հանդիսությունների ժամանակ իր մեներգներով հանդես էր գալիս նաև Կիրակ Սագզլեանը։
Որոշ ժամանակ անց նա տեղափոխվել է Նյու Յորք, որտեղ հիմնել է ձայնասկավառակների խանութ, որի տարածքում էլ ապրում էր։ Շինության առջևի մասում ներկայացված էին տարբեր սկավառակներ, իսկ ներքին սենյակում, որտեղ կար մեկ սեղան, մի քանի աթոռ և մեկ փոքրիկ սառնարան, բնակվում էր ինքը։ Սկզբնական շրջանում նա ապրում էր սուղ պայմաններում, իսկ տարբեր երաժիշտների կատարումներն ընդգրկող սկավառակներից դժվարությամբ էր բաժանվում, ասես՝ սեփական զավակներին վաճառելիս լիներ։
Բայց որոշ ժամանակ անց Միացյալ Նահանգների երաժշտասեր հասարակությունը ևս բացահայտեց նրա հիանալի ձայնը, որից հետո շուտով դարձավ իր ժամանակների մեծագույն հայ տենորը։ Նա ընդգրկվեց Նյու Յորքի «Կոմիտաս» երգչախմբի կազմում, բայց առավելապես ճանաչում ձեռք բերեց որպես դասական համերգային և օպերային երգիչ, սկսեց թողարկել իր ձայնագրություններով սկավառակներ և համերգային ելույթներով ներկայանալ ինչպես Նյու Յորքին մերձակա, այնպես էլ ավելի հեռու բեմերում։ Հանդիսատեսի կողմից հատկապես հիշարժան ընդունելության արժանացավ Քարնեգի Հոլ դահլիճում։ 1945-ին ժամանել և համերգներ է ունեցել Երևանում։ Երգել է նաև Իտալիայում ու Բուենոս Այրեսում։
Արդեն մոտ 70 տարեկան էր, երբ ելույթ ունեցավ Բոստոնում, և ականատեսները նշում են, որ այդ օրը նա երգում էր այնքան հիասքանչ, ինչպես երբեք․ նրա ձայնը թափանցում էր նույնիսկ ամենավերջին նստարաններին նստած հանդիսականների սիրտը։ Համերգի ընթացքում ամբողջ դահլիճն ամեն անգամ հոտնկայս ծափահարում էր, երբ Արմեն Կիրակի ձայնը գեղգեղում էր անհավանական թվացող ելևէջներով։ Բայց հանկարծ տեղի ունեցավ մի սարսափելի բան․ սկավառակը, որից իրականում այդ համերգին հնչում էին երգերը, հանկարծ խզվեց ու կանգ առավ այն պահին, երբ դահլիճը անէացած վայելում էր ելույթը։ Արմեն Կիրակը շատ ավելի վաղ էր բացահայտել հնչող երգի ընթացքում շրթունքների համաժամանակյա շարժումը (ֆոնոգրամա), քան այն սկսեց կիրառվել։ Չէ՞ որ նա ցանկանում էր կատարյալ կերպով ներկայանալ իր հանդիսատեսին, բայց այդ տարիքում արդեն խիստ դժվար էր ամբողջությամբ տիրապետել ձայնը, ինչպես ստացվել էր երկար ու մանրակրկիտ ձայնագրության արդյունքում։Նա ամոթահար հեռացավ դահլիճից և այլևս բեմ չբարձրացավ։
Դրանից որոշ ժամանակ անց նա մահացավ՝ իր թողարկած սկավառակում տեղ գտած երգերից մեկը մրմնջալով։
Սակայն նրա ժամանակակիցները դեռ երկար հիացմունքով էին հիշում երբեմնի մեծ հռչակ վայելած տենորի հիանալի ելույթները՝ երիտասարդ տարիներին։ Երգի խոսքերը՝

Հայրի՜կ, Հայրի՜կ, քո հայրենիք՝
Վասպուրական մեր աշխարհ,
Վարդի փոխան քեզ փուշ բերավ,
Ցավերդ դառան բյուր, հազար:

Մայիսն եկավ սոխակներով,
Վարդի մի թուփ որոնեց,
Փոխան թփի մացառ գտավ,
Լալահառաչ ձայն հանեց:

Հայրիկն ասաց. “Իմ հայրենյաց
Փուշն անուշ է, քան ըզվարդ,
Ես այն փշոց մեջը դարձյալ
Կը որոնեմ սիրուն վարդ:

Այն սայրասուր փշերն ամեն
Փունջ կապեցեք շար ի շար,
Թողեք ճակտիս պսակ հյուսեմ,
Որին ճակատս է հոժար”:

Հայրի՜կ, Հայրի՜կ, քո սուրբ ճակտին
Արյուն-արցունք է, ո՜հ, արդ,
Փթթյալ վարդից կարմիր թերթեր
Կպսակին փառոք զարդ:

свернуть