Miniatury filmów zostały wykonane samodzielnie przez autora niniejszego kanału lub pobrane na zasadzie CC0 (Creative Commons Zero) z domen publicznych i w żaden sposób nie naruszają niczyich praw autorskich.
Afty to potoczne określenie nadżerek. Są to płytkie, płaskie lub wypukłe ubytki błony śluzowej, które powstają w jamie ustnej. Potocznie nazwą tą określa się także nadżerki błony śluzowej w żołądku, dwunastnicy i okrężnicy. Przyjmują białe zabarwienie, czasami z okrężną, czerwoną obwódką zapalną, mogą boleć, lub dawać uczucie pieczenia i nadmiernej drażliwości. Mogą być pojedyncze lub bardzo liczne, zlewające się ze sobą. Prawie zawsze towarzyszy im stan zapalny błony śluzowej, dlatego mówi się o nadżerkowym, lub aftowym zapaleniu jamy ustnej, żołądka lub jelita grubego. Po zniknięciu przyczyny powstania aft, goja się bardzo szybko, w ciągu 7 dni, bez pozostawienia śladów i blizn.
Nadżerki, czyli afty, często są utożsamiane z infekcją grzybami Candida albicans. Jednak nie wykazano, żeby zajady miały etiologię bakteryjną bądź grzybiczą. Dlatego leki przeciwbakteryjne lub przeciwgrzybicze nie działają na afty. W tym sensie afty są najczęściej mylone z pleśniawkami, białymi nalotami w jamie ustnej, umieszczonymi na spodzie języka, policzkach, podniebieniu, gardle, przełyku i świadczące o uogólnionej immunosupresji, nadużywaniu antybiotyków, grzybicy narządowej, częste u osób starszych, wyniszczonych, niemowląt źle pielęgnowanych i źle odżywionych, pacjentów onkologicznych, po przeszczepach narządów, chorych na cukrzycę.
Afty mogą występować jako odpowiedź organizmu na niedobór witamin, zwłaszcza z grupy B – B2, B6, B12, niedobór żelaza, kwasu foliowego, witaminy PP. Jednak często pojawiają się u osób z chorobami autoimmunologicznymi, zwłaszcza w obrębie jelit – chorobie Crohna, wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Mogą poprzedzać zaostrzenie choroby lub świadczą o zaostrzeniu. Są wynikiem reakcji zapalnej w błonach śluzowych, zachodzących z udziałem cytokin prozapalnych, TNFalfa, IL-1, Il-12 oraz niektórych autoprzeciwciał. Rzadziej afty są wyrazem nadwrażliwości nieimmunologicznej na składniki pasty do zębów lub źle dopasowana protezę zębową.
Zajady powstają w kącikach ust, są to podłużne, szczelinowate owrzodzenia śluzówki, którym towarzyszy ból, niekiedy obrzęk i zaczerwienienie, które jest wyrazem stanu zapalnego – kątowe zapalenie warg. Mogą wikłać infekcję bakteryjną S. aureus oraz grzybicza Candida albicans. Niekiedy jednak nie stwierdza się etiologii infekcyjnej zajadów – wtedy najczęściej powstają w wyniku nadmiernego wysuszenia, zmian temperatury, niedoborów witamin. Goją się w ciągu kilku dni, po usunięciu czynnika sprawczego. Najczęstsze niedobory witaminowo-mineralne, prowadzące do powstawania zajadów, to niedobór kwasu foliowego, żelaza, witaminy B12, witaminy B2, oraz biotyny, czyli witaminy H.
Ponieważ afty i zajady mogą wynikać z niedoborów witamin i minerałów, w leczeniu zaleca się suplementację witaminy B-complex, kwasu foliowego, żelaza, witaminy B12. Zajady i afty są wyrazem istniejącego stanu zapalnego w obrębie jamy ustnej i warg, dlatego powszechnie zaleca się płyny i żele o działaniu przeciwzapalnym, najczęściej mieszanki ziołowe: szałwię, nagietek, rumianek, miętę pieprzową oraz preparaty złożone – salicylany, wodę utlenioną, nadmanganian potasu.
Piśmiennictwo:
1. ScullyC.: Choroby jamy ustnej. Diagnostyka i leczenie. Urban & Partner, Wrocław, 1997.
2. Prymas A, Napiontek-Kubanek H, Stopa J. Dental Forum 2010; 1, 38.
3. Łysiak-Seichter M. Czas Stomatol 2006; 12: 843-848.
4. Joiner A, Pickles MJ, Tanner CJ et al. J Clin Periodontol 2004; 31: 434-438.
5. Litonjua LA, Andreana S, Bush PJ et al. Am J Dent 2004; 17: 237-240.
