115) Een opname van de verloren gegane Hemony-beiaard van de Eusebiuskerk te Arnhem!
Maandag 11 augustus 1941
[ Ссылка ]
Het stuk wat ten gehore wordt gebracht is 'Andante Cantabile' van Jef Denyn (1862-1941) gespeeld door J. Vermaak.
In afwijking van wat er in andere steden in de Nederlanden gebruikelijk was, had Arnhem geen klokkenspel of voorslag in de toren voordat de klokken van Hemony werden geïnstalleerd. Althans, daar zijn geen bronnen over teruggevonden. Wel bezat de toren een enorm gelui waarvan heden ten dage nog steeds klokken in de toren hangen. Bij het maken van een carillon baseerden François en Pieter Hemony zich in 1650 en 1651 op de zwaarste drie luidklokken die voor dat doel werden bijgestemd, zodat deze ook konden meespelen in het klokkenspel. De gebroeders Hemony werkten in hun gieterij in het nabijgelegen Zutphen waar zij al eerder in 1644 het eerste zuiver gestemde carillon hadden gegoten voor de Wijnhuistoren. Het stemmen van klokken had Hemony zichzelf aangeleerd met aanwijzingen van de Utrechtse beiaardier en fluitspeler Jhr. Jacob van Eyck. De klokken van Arnhem zouden een stuk zwaarder worden dan in Zutphen voor de enorme toren die enkele jaren eerder verhoogd was. In 1661 werd het spel uitgebreid tot drie octaven en enkele jaren later in de jaren van 1662 tot 1664 werd door Hemony ook nog enkele klokken die minder geslaagd waren vervangen. Rond 1700 werd het spel met vijf klokjes uitgebreid door een onbekende gieter tot drie en half octaven. Nog later in 1734 werden deze vervangen door Jean Baptiste Le Vache die op dat moment in Nijmegen werkzaam was. Hij vulde de klokkenreeks daarbij gelijk aan tot vier octaven. Overigens stond deze Le Vache ook bekend als een gieter van mindere kwaliteit. Hij beheerste het stemmen van de klokken niet zo goed als de Hemony's eerder hadden gedaan.
In de negentiende eeuw werden er nog wat klokjes vervangen door onder andere Petit & Fritsen en Van Bergen, en de drie zwaarste luidklokken werden van het carillon afgekoppeld. Dit was de situatie die Jef Denyn aantrof in Arnhem toen hij een bezoek bracht aan deze toren. Zijn stimulerende invloed zou er in 1918 toe leiden dat dit klokkenspel als eerste in Nederland zou worden omgebouwd naar de inzichten van deze Mechelse beiaardier. De beiaard in de toren van de Sint-Romboutskathedraal in Mechelen zou daarbij als voorbeeld dienen. Hoofdzaak bij deze restauratie was dat de verbinding tussen toetsen en klepels via een tuimelaarsysteem kwam te lopen. Op die manier kon de beiaardier zijn klepels beter beheersen. De gebonden zang of tremolospel was op deze manier beter mogelijk dan met het oude broeksysteem. Ook werden de drie luidklokken op advies van Jef Denyn opnieuw aangehangen. Van deze beiaard bestaan opnames uit 1941 door beiaardier Vermaak.
In de Tweede Wereldoorlog was dit spel gevrijwaard van vordering voor de oorlogsindustrie van de bezetter. In september 1944 speelde het voor het laatst. De toren stond in brand door het oorlogsgeweld en enkele maanden later, in februari 1945, stortte het restant van de toren in. Achteraf bleken veel klokken van Hemony deze ramp te hebben overleefd, maar men koos er voor een nieuwe beiaard te gieten. Dit gebeurde in 1958, in de klokkengieterij van Petit & Fritsen in Aarle-Rixtel. In 1961 werd een aantal klokken toegevoegd, wat opnieuw in 1992 is gebeurd. Op 18 september 1964 werd dit klokkenspel in gebruik genomen door Daan Vanhoecke, Staf Nees uit Mechelen en Leen 't Hart de directeur van de Nederlandse Beiaardschool. Bij het herstel van de toren in 1992 en 1993 werd de beiaard nogmaals met vier klokken uitgebreid. Deze werden ook door Petit & Fritsen gegoten. Arnhem kreeg hierdoor in 1992 het zwaarste carillon van Nederland met de laagst klinkende basklok van Europa. In 1999 werd dit carillon qua gewicht overtroffen door dat van Dordrecht waar men een nieuw klavier met een vijfde octaaf klokken aanbracht, maar de E0-klok van de Arnhemse Eusebiusbeiaard is nog steeds de laagst klinkende carillonklok van Europa.
Deze opname is speciaal voor 4 mei geüpload met dank aan Chardy van Riel!
