کسی‌که می‌خواهد سیر در کمالات باطنی و امور ربوبی و معنوی داشته باشد، نیاز به انرژی و سوخت برای حرکت خود دارد. ذکر، انرژی لازم برای این حرکت را تأمین می‌کند و منبع سوخت و تغذیهٔ باطن می‌باشد.
در سیر و سلوک، داشتن ذکر برای مدتی، امری الزامی و اجتناب‌ناپذیر است. سالک، بدون داشتن ذکرهای برنامه‌ریزی شده، توان سیر و تحمل مشکلات و بلایای مسیر را نمی‌یابد. سالک لازم است از ذکر لفظی بیاغازد و تا ذکر نفْسی و ذکرهای معنوی ربوبی و الهی پیش رود. به هر روی، قوت و خوراک سالک، از ذکر ـ آن هم ذکر دایمی قلبی ـ تأمین می‌شود و بدون ذکر قلبی، در سلوک، راجل و درمانده می‌گردد.
هدف در ذکرهای سلوکی، داشتن قرب حقی و از دست دادن جهت خَلقی می‌باشد. ذکرهای سلوکی برای کسی مناسب است که «سالک» باشد. سالک، اصطلاحی خاص است و بار معنای لغوی خویش را با خود حمل می‌کند. سلوک، به حرکتی نظام‌مند و از پیش برنامه‌ریزی شده می‌گویند. سلوک به معنای عملیاتی نمودن برنامه‌ای خاص و حرکت در چارچوبی معین است. چنین برنامه‌ای به سبب آن‌که دارای نظم است، برای مربی و راه‌رفتگان باتجربه، قابل پیش‌بینی است؛ هرچند این برنامه که توسط مربی تنظیم می‌گردد ـ البته اگر مربی از اولیای محبوبی باشد ـ برای سالک محبی قابل پیش‌بینی یا حدس نیست؛ هرچند سالک محبی از نوابغ باشد؛ زیرا سطح برنامه‌ای که مربی محبوبی تنظیم می‌کند، بسیار سنگین و فراتر از دیدرس حدس نوابغ می‌باشد.
کسی می‌تواند از ذکرهای سلوکی استفاده کند که بر اساس برنامه‌ای منظم حرکت نماید و دارای مهندسی دقیق باشد. این مهندسی، شامل ذکر نیز می‌گردد. یکی از این موارد، رعایت دقیق شمارگان اذکار سلوکی می‌باشد؛ اذکاری که مربی اجازهٔ گفتن آن را به سالک برای بیش از سه، چهار یا پنج مورد در روز نمی‌دهد و اگر سالک، آن را رعایت نکند و شمار بیش‌تری از آن بیاورد، هم بنیاد سلوک خود را به آتش می‌کشد و هم خود را به تحمل بار مصایبی جبران‌ناپذیر ناچار می‌سازد؛ باری که اگر بیش از توان سالک باشد، کمر وی را می‌شکند و وی را برای همیشه خودباخته می‌سازد. نوع و شمار ذکرهای سلوکی، بر اساس مرتبهٔ سالک در سیر منازل و نیز با لحاظ اسم ربّ وی تنظیم می‌شود.
آیت الله محمدرضا نکونام
منبع: دانش ذکر
