"Сайёр дарс" кўрсатуви
"Ўзбекистон тарихи" телеканали
Марказий Осиё ҳудудида шаклланган минтақавий ва халқаро аҳамиятга молик савдо йўллари тизими Шарқ ва Ғарб халқларининг ҳаётида муҳим аҳамият касб этган. Мил. авв. III–II минг йилликлардан фаолиятини бошлаган бу йўлни мил. авв. 138 йилда Чжан Цзян Хитой учун кашф этди3. XIX асрда “Буюк ипак йўли” номи илмий адабиётлардан ўрин олди. Бу йўл тармоқлари минтақадаги турли этносларнинг ўзаро алоқаларга замин яратган. Жумладан, мил.авв. IV–III асрларда шаклланган “дашт йўли”4 орқали суғдийлар Хитой билан туташ чегараларга етиб бордилар5. Натижада, Амударёда то Гансудаги Хэси йўлагига6 қадар Ипак йўлининг “турк–суғд” йўналиши вужудга келди. Македон савдогари Маэс Татионос таъбирича, Ҳиерополис (Hieropolis)дан Хитой (Sera Metropolis)гача мил. авв. I минг йиллик ўрталаридан то мил. I минг йилликача суғдийлар етакчилик қилишган7.
Буюк ипак йўли антик давр (I–IV асрлар)да Рим, Парфия, Кушон ва Хан салтанатлари ўртасида сиёсий ва иқтисодий манфаатлар кураши майдонига айланган. III–IV асрларда минтақадаги Қанғ ва Кушон салтанатлари парчаланди. Шундан сўнг, тахминан 350 йилдан Ипак йўлида суғдийларнинг мустақил фаолияти кучайди8. Бу даврни минтақа учун “суғдийлар даври” деб, ҳам аташ мумкин.
Илк ўрта асрлар (V–VIII асрлар)да “Ипак йўли” учун Хитой, Эрон, Византия ва Турк хоқонлиги ўртасида рақобат давом этди. Бу йўл тизимининг функционал аҳамияти нафақат тижорат, балки сиёсий, иқтисодий ва маданий ҳаёт билан ҳам белгиланарди9. Жумладан, тужжорлар ўзлари бўлган юртлари ҳақида “махсус суҳбат ва учрашувлар” орқали ўз ҳукмдорларига зарурий маълумотларни етказиб турганлар.
