هفتمین نشست مسئله فرهنگ با سخنرانی دکتر رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم و دکتر مصطفی محقق داماد، عضو پیوسته فرهنگستان علوم، دیروز، 9 دی ماه ۱۳۹۸ ، در سرای اهل قلم، برگزار شد.
مساله فرهنگ در ایران امروز، تاملی بر فرهنگ و مشروعیت حاکمیت
از سلسله نشست های مساله فرهنگ در سرای قلم
محقق داماد: فرهنگ یک ملت، با رشد آن در ارتباط است
این استاد حکمت متعالیه، بیان داشت: اگر به جامعه خودمان نگاه کنیم و ببینیم امسال‌مان از نظر معرفت بهتر از پارسال شده است، باید خوشحال باشیم که جامعه رشد پیدا کرده است، ولی اگر وضعیت بهتر نشده باشد، باید تاسف بخوریم که عقب گرد کرده‌ایم. عقب‌گرد یا جلو رفتن، نشانگر رشد یا نبود رشد فکری جامعه است.

محقق داماد با اشاره به آیه الکرسی، آن را بیان کننده دلایل رشد یا نبود رشد فرهنگی جامعه دانست و افزود: در قرآن آمده، حکومت مشروع، علت پیشرفت یک جامعه و قدرت نامشروع دلیل پسرفت آن است. قرآن طاغوت را حکومت نامشروع می‌داند، این آیه می‌فرماید جامعه‌ای که از تاریکی به طرف نور می‌رود، رو به پیشرفت است. در حکمت متعالیه هر موجودی دارای نفس است، و جامعه هم نفس دارد و تعالی آن یعنی تعالی جامعه، این نفس تعالی دارد و تنزل دارد. تعالی آن یعنی تعالی فرهنگ، تنزل آن نیز یعنی تنزل فرهنگ.

وی از قرن چهارم و بوعلی سینا، فارابی، ذکریای رازی، علامه حلی و دیگران یاد کرد گفت: راه پیشرفت فرهنگ، آزادی است. در اثر آزادی، متفکر قلمش آزاد است و کسی سر قلمش را نشکسته است، گوینده در بیانش آزاد است و کسی زبان گوینده را نبریده است.
محقق‌داماد ادامه داد: قدرتی که حاکم است، می‌تواند به فرهنگ پیشرفت بدهد و موجب تعالی آن شود، فرهنگ سیاسی، مساله دیگری است، چون حاکمیت می‌تواند جامعه را طوری مدیریت کند که مردم بی‌فرهنگ شوند. آزادی سیاسی موجب رشد فکری می‌شود.
وی مثالی از آزادی بیان در قرن ۵ و ۶ قمری آورد و گفت: در آن قرن‌ها، ذکریای رازی در رد نبوت کتابی می‌نویسد و امام محمد رازی متکلم مذهبی سخت‌گیری است. یک طلبه پیدا می‌شود و کتاب ذکریای رازی را به بخارا می‌برد و جواب آن را از استادان فقه بخارا می‌گیرد و به ری می‌آورد، او چهار بار این مسیر را طی می‌کند و جواب‌ها را می‌برد و می‌آورد. اینگونه است که ما بزرگترین دانشمندان اسلامی را در همین قرون پرورش می‌دهد.

محقق داماد اظهار داشت: من نمی‌گویم فرهنگ سیاسی است اما سیاست یعنی قدرت مدیریت. هر قدرتی خود را به دین متصل کند اما رعایت آن را نکند، نامشروع است. اگر حکومتی خود را به خدا ببندد و از دیگران بخواهد به او ایمان بیاورند، نامشروع است. به هر قدرت نامشروعی، طاغوت می‌گویند.

مصطفی محقق داماد:
قدرت مشروع باعث پیشرفت فرهنگی جامعه می‌شود

حرف ملاصدرا این است که معقول بالذات که عین آگاهی هست متحد می‌شود با نفس و نفس با آگاهی رشد می‌کند. هر چه رشدش بیشتر، آگاهی بیشتر. هر چه آگاهی بیشتر رشد نفس بالاتر. روزی که اجل انسان می‌رسد و نفس از بدن جدا می‌شود، مجموعه‌ای است مساوی با آگاهی‌هایی که کسب کرده است.

این مقدمه را برای چه عرض کردم؟ به نظر می‌رسد فرهنگ یک ملت مساوی است با رشد فکری آن ملت و معلوماتی که آن ملت از طریق آداب و رسوم و از طریق رشد فکری آحاد مردمش، ادب اجتماعی، اخلاق اجتماعی کسب می‌کند. اگر به قول حکماً، جامعه را موجودی جدا فرض کنیم و اگر جامعه‌ای را درست مانند یک نفس و وجود مستقل فرض کنیم، این جامعه علی الدوام در حرکت است و با فرهنگش، رشد می‌کند. جامعه‌ای که فرهنگش ضعیف‌تر است، رشدش آرام تر است. جامعه‌ای که فرهنگش بالاتر است، رشد بیشتری دارد. رشد اجتماعی مساوی است با فرهنگ یک ملت و فرهنگ یک جامعه.

ابونصر فراهی از لغت دانان بزرگ ایرانی در قرن هفتم، فرهنگ را به ادب در زبان عربی معنا کرده است. آداب اجتماعی و رسوم اجتماعی و اخلاق اجتماعی در یک جامعه موجب تشکیل فرهنگ آن جامعه می‌شود و فرهنگ جامعه از نظر من مساوی است با رشد اجتماعی یک جامعه. اگر در جامعه ببینیم، امسال مان بهتر از پارسال شده است، از نظر معرفت و رشد فکری جوانان و…، باید خوشحال باشیم که فرهنگ ما رشد کرده است و اگر متوجه شویم که امسال ما ضعیف‌تر از سال گذشته شده است، باید غصه بخوریم که عقب گرد کرده ایم. عقب گرد کردن و جلو رفتن بر معیار رشد فرهنگی یک جامعه است و رشد فرهنگی یک جامعه مساوی است با بررسی پیشرفت فکری یک ملت.

به نظر بنده قرآن مجید در آیه الکرسی، رشد فرهنگی جامع را به قدرت مشروع می‌داند. اگر متفکرین و اندیشمندان در جامعه‌ای باشند که با نوشتن و سخن گفتن مردم را مورد راهنمایی قرار دهند، آن جامعه رشد می‌کند. حال این سوال مطرح می‌شود که چگونه در یک جامعه متفکر بیشتر می‌شود؟ یک گام به جلوتر برویم. چطور در جامعه‌ای آزادی بیان و … بیشتر از جامعه‌ای دیگر می‌شود؟ قرآن در نهایت علت پیشرفت و انگیزه پیشرفت را به حکومت (قدرت) مشروع نسبت می‌دهد. قدرت مشروع موجب پیشرفت فرهنگی یک جامعه و قدرت نامشروع موجب عقب گرد فرهنگی یک جامعه می‌شود.

خداوند در قرآن می‌فرماید: «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُمَاتِ» جامعه‌ای که دارای قدرت مشروع است مرتب در حال رشد است، یعنی از ظلمات به سوی نور حرکت می‌کند و برعکس اگر در جامعه‌ای قدرت نامشروع حاکم باشد از طرف نور به سمت ظلمت می‌رود. اگر دیدید جامعه پیشرفت و رشد فرهنگی کرد، نشانه‌های وجود یک حکومت مشروع است، اگر این طور نبود مطمئن باشید که مشکلی هست و در قدرتی که باید کشور را اداره کند، از نظر مشروعیت مشکلی وجود دارد.

свернуть