De melkschapenhouderij in Nederland telt pakweg 25 professionele bedrijven. Een daarvan is van Wieger Kuiken en Dineke van der Laan uit Kollumerpomp. Ze hebben 130 Friese melkschapen en maken biologische rauwmelkse kaas.
De Friese melkschapen van Wieger Kuiken en Dineke van der Laan grazen in een ruige wei aan de dorpskern van Kollumerpomp. Het landschap rond hun boerderij is uitgestrekt en kenmerkt zich door weilanden met af en toe een boerderij.
'We wonen in een dunbevolkt gebied', begint Kuiken. 'Daarom is het lastig om onze schapenkaas aan huis te verkopen. We zetten het gros dus af via de groothandel.' De biologische Zeedijkster schapenkazen liggen overal in het land in de schappen, zelfs in België. Het betreft vooral natuurvoedingswinkels, biologische winkels en kaasspeciaalzaken.
Melkproductie
De boerderij van Kuiken en Van der Laan telt 130 melkschapen, 45 lammeren en vijf rammen. Ze worden gehouden op 21 hectare kleigrond. De melkproductie per schaap ligt op circa 450 kilo per jaar, met gemiddeld 6 procent vet en 5 procent eiwit. 'Dit is een schatting, want we doen niet aan melkcontrole', vertelt Kuiken. 'Bovendien drinken de lammeren nog ruim een maand bij hun moeder. We spenen ze op een gewicht van 17,5 kilo.'
De totale melkproductie, jaarlijks goed voor 50.000 kilo, verwerken de ondernemers tot 8.000 kilo kaas. Het betreft kazen van 4 kilo en van 300 gram.
Arbeidsintensief
De melkschapenhouderij is een kleine sector in Nederland. Volgens Kuiken telt ons land slechts 25 schapenmelkers. Hij legt uit hoe dat komt. 'Het is een aparte tak van sport. Schapen melken is veel arbeidsintensiever dan het melken van geiten. Een schaap produceert de helft van wat een geit geeft en je hebt er minstens zoveel werk aan.'
Daar komt bij dat de afzet van schapenmelk, schapenyoghurt en schapenkaas moeizaam verloopt. 'Schapenmelk is voor zuivelfabrieken altijd een struggle, of deze nu biologisch is of niet. Je ziet nauwelijks schapenmelk in de supermarkt. Deze producten doen er niet toe. Slechts 0,02 procent van de totale melkplas in Nederland bestaat uit schapenmelk.'
Corebusiness
Kuiken betreurt het dat hij als schapenmelker geen machtspositie heeft tegenover de zuivelfabriek. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vijf biologische melkschapenhouders zelf de coöperatie Mecone zijn gestart. Kuiken en Van der Laan hebben nooit overwogen om melk aan een fabriek te leveren. 'Kaasmaken is onze corebusiness. We kunnen daarmee waarde toevoegen aan de melk. Omgezet in kaas levert een kilo schapenmelk ons minimaal 2,20 euro op.'
De melkprijs bij een fabriek schommelt tussen de 1,25 en 1,80 euro per kilo, afhankelijk van de gemaakte afspraken en of de melk biologisch is.
Nicheproduct
'Een schapenbedrijf runnen is niet eenvoudig. Ik heb al veel nieuwkomers zien komen en gaan', vertelt Kuiken. 'Schapenmelk is een nicheproduct.'
Toch wisten de Friese ondernemers wel een positie te veroveren op deze markt. Ze begonnen dertien jaar geleden met hun schapenmelkerij. Het ouderlijk bedrijf van Kuiken was namelijk te klein voor een rendabele melkveehouderij. Ze bouwden de bestaande stal om en begonnen met tachtig Friese melkschapen. De ondernemers spraken af dat ze hun zaak drie jaar lang de kans zouden geven. Daarna wilden ze evalueren of ze ermee doorgingen.
Moeizaam
'Het begin ging moeizaam', blikt Van der Laan terug. 'De schapen waren nieuw en we hadden nooit kaas gemaakt. Ook moesten we de afzet volledig opzetten. Het probleem daarbij is dat je pas kaas kunt verkopen, als de kwaliteit goed genoeg is. Dat viel tegen. Er ging nog wel eens iets mis. En dat terwijl je vooraf denkt dat kaasmaken zo romantisch is.'
Toch kreeg het stel het in de vingers. Na drie jaar vlogen de kazen de deur uit. De ondernemers besloten hun zaak voort te zetten. Helaas werd hun droom kort daarna overschaduwd door een brand die de woonboerderij en kaasmakerij volledig verwoestte.
Passie
'We keken naar de brand en dachten: dit was het. Daar gaat onze toekomst', vertelt Van der Laan. Maar de familie gaf niet op. 'Dit was ons ding, onze passie. We hadden sterk het gevoel dat we ons schapenbedrijf moesten voortzetten. Het vliegwiel begon net te draaien. Dat konden we niet opgeven. Onze schapen hebben ons erdoorheen gesleept. Gelukkig waren zij bespaard gebleven.'
Tien jaar na dato zijn de ondernemers trots op wat ze hebben bereikt. Het bedrijf draait goed. Maar de familie wordt er niet rijk van. 'Dat is ook niet het belangrijkste', besluit Van der Laan. 'Moet je kijken hoe mooi we hier wonen. We maken de kaas met elkaar en hebben alle vrijheid. Dat is ook rijkdom.'
