Վանա լիճը անհոսք աղի լիճ Հայկական լեռնաշխարհում, Մեծ Հայքի Տուրուբերան և Վասպուրական նահանգներում։ Գտնվում է Հայկական Տավրոսի հյուսիս արևելյան մասի, Կորդվաց լեռների, Կոտուր լեռնաշղթայի և Ծաղկանց լեռների միջև, 1720 մ բարձրության վրա։ Երբեմնի մեծ ջրային ավազանի մնացորդ է։
Լճի հայելին 3760 կմ² է, առավելագույն լայնությունը՝ մոտ 51 կմ, խորությունը՝ մինչև 145 մ։ Այն գրեթե 2.5 անգամ մեծ է Սևանա լճի հայելուց։ Ունի անկանոն քառանկյան տեսք, խիստ կտրված է, հաճախ՝ զառիթափ ափերով։ Հյուսիս–արևելքում Արճեշի խորշն է, ափերին՝ Դևեբոյնի, Ծղուկ, Կտուց հրվանդանները։ Վաղ շրջանում ունեցել է 7 կղզի, այժմ մնացել են 4-ը՝ Լիմ, Կտուց, Առտեր և Աղթամար։
Աղթամարը, Ախթամար, Այիդուս, Վանա լճի ներկայիս չորս կղզիներից (միջնադարում Վանա լճի կղզիների թիվը 7 էր) ամենանշանավորն է։
Կղզու անվանումը եկել է հին հայկական լեգենդի հերոս Թամարի անունից։ Այդ լեգենդի հիման վրա է հայ մեծանուն գրող Հովհաննես Թումանյանը գրել իր «Ախթամար» պոեմը։
Կղզին բնակելի է եղել հնագույն ժամանակներից։ Կղզու հյուսիսարևմտյան անկյունում պահպանվել են կիկլոպյան պարսպապատերի հետքեր (երկու-երեք շարք), որոնք, ըստ Հ. Օրբելու, մինչուրարտական բնակավայրի մնացորդներ են։ Մովսես Խորենացու վկայությամբ, Աղթամարում IV դարում եղել է Ռշտունի նախարարների ամրոց։ VII դարի կեսերին արաբների դեմ մղված պայքարում Աղթամարը եղել է հենակետ Թեոդորոս Ռշտունու համար։ 10-րդ դարի սկզբին Արծրունյաց Գագիկ թագավորը Աղթամարում մեծ շինարարություն է սկսել՝ դարձնելով այն անառիկ բերդաքաղաք՝ Վասպուրականի Արծրունյաց թագավորության քաղաքական ու հոգևոր կենտրոն։ Թովմա Արծրունի պատմիչը հայտնում է, որ թագավորական հրամանով կղզու հարավային մասում «ծանր և դժվար փոխադրելի» ժայռաբեկորներով լիճը լցնելով՝ ստեղծել են մոտ հինգ կանգուն (2,6 մ) բարձրությամբ ամբարտակ։ Դրա վրա է բարձրացել պարիսպը՝ լայնանիստ ութ կոնտրֆորսերով և բազմաթիվ աշտարակներով։ Մեծ պարիսպն ունեցել է հինգ ասպարեզ (ձիարշավարան) երկարություն (554 մ)։ Աշտարակների ներսում եղել են «զբոսանքի խորանանման գահույքներ»։ Ամրոցի մի ծայրում, հաստահեղույս պատերին կից, կառուցվել են մեծամեծ շտեմարաններ, համբարանոցներ, զինանոցներ և այլ օժանդակ շենքեր։ Ամբարտակի կառուցումով լճի մի հատվածն արհեստականորեն առանձնացվել է իբրև ծովածոց, որով և, ըստ պատմիչի, «բազում նաւաց յօրինեալ խաղաղ եւ անփոյթ նաւահանգիստ…»։ Պարիսպը և նավահանգիստը ներկայումս ջրի տակ են։ Զուգահեռաբար իրագործվել է կղզու ճարտարապետական համակառույցի մյուս մասերի շինարարությունը, ստեղծվել դեպի քաղաքային հրապարակները, պարտեզներն ու այգիները տանող փողոցների որոշակի ցանց։ Ըստ հատակագծային հորինվածքի, կղզու բարձրադիր մասում կառուցվել են արքունական և իշխանական ապարանքներ, զբոսատեղիներ, փողոցներ ու ծառուղիներ, որոնք կրկին պարսպապատվել և կազմել են միջնաբերդը։ Շինարարության պսակն են դարձել երկու հուշարձան-կոթողներ՝ Գագիկ Արծրունու պալատը և Սուրբ Խաչ եկեղեցին, որոնց կառուցումը հանձնարարվել է հանճարեղ ճարտարապետ, քանդակագործ և նկարիչ Մանուելին։
#հայք #աղթամար #վան #արեւմտյանհայաստան #van
![](https://i.ytimg.com/vi/vRgI7wd2xP8/maxresdefault.jpg)