آدولف هیتلر (به آلمانی: [ˈadɔlf ˈhɪtlɐ] ؛ ۲۰ آوریل ۱۸۸۹ – ۳۰ آوریل ۱۹۴۵)، سیاستمدار آلمانی زادهٔ اتریش و رهبر حزب ناسیونال سوسیالیست کارگران آلمان بود که از سال ۱۹۳۴ تا زمان مرگ خود در سال ۱۹۴۵ به‌عنوان پیشوای آلمان بر این کشور حکومت کرد. او در سال ۱۹۳۳ با انتخاب به‌عنوان صدر اعظم آلمان به قدرت رسیده بود. آلمان تحت رهبری هیتلر با تهاجم به لهستان در اول سپتامبر ۱۹۳۹ باعث آغاز جنگ جهانی دوم در اروپا شد. او در طول جنگ در عملیات‌های نظامی نقش پررنگی داشت و از طراحان اصلی هولوکاست بود.

آدولف هیتلر در شهر برانائو ام این اتریش-مجارستان (اتریش کنونی) متولد شد و در شهر لینتس اتریش پرورش یافت. در سال ۱۹۱۳ که ۲۴ ساله بود، به امپراتوری آلمان نقل مکان و در طول جنگ جهانی اول در ارتش این کشور خدمت کرد. در سال ۱۹۱۹ به حزب کارگران آلمان که بعداً به حزب ناسیونال سوسیالیست کارگران آلمان تغییر نام داد، پیوست و به سال ۱۹۲۱ رهبر حزب شد. دو سال بعد تلاش کرد با کودتا در مونیخ قدرت را به دست بگیرد، اما ناموفق بود و به زندان افتاد. در زندان، جلد اول نبرد من،اتوبیوگرافی و مانیفست سیاسی‌اش، را تکمیل کرد. تنها بعد از چند ماه و به سال ۱۹۲۴ از زندان آزاد شد. هیتلر بعد از آزادی با انتقاد از پیمان ورسای و ترویج پان‌ژرمنیسم، یهودستیزی و مخالفت با کمونیسم و از طریف رهبری کاریزماتیک خود و پروپاگاندای حزب، به محبوبیت عظیمی بین عامهٔ مردم رسید. او سرمایه‌داری بین‌المللی و کمونیسم را از توطئه‌های یهودیان می‌دانست.

در نوامبر سال ۱۹۳۲، حزب نازی علی‌رغم داشتن بیشترین کرسی در رایشستاگ، اکثریت را در اختیار نداشت. در نتیجه، هیچ حزبی قادر نبود با گردآوری آرای کافی نامزد خود را صدارت برساند. فرانتس فن پاپن، صدر اعظم سابق و طرفداران محافظه‌کارش رئیس‌جمهور پاول فن هیندنبورگ را راضی کردند هیتلر را به صدارت برگزیند. بدین ترتیب هیتلر در ۳۰ ژانویه سال ۱۹۳۳ به این عنوان رسید. اندکی بعد، رایشستاگ قانون تفویض اختیارات را به تصویب رساند که نقطهٔ آغازِ پایان جمهوری وایمار و ظهور آلمان نازی — نظام تک‌حزبی بر پایهٔ تمامیت‌خواهی و ایدئولوژی نازیسم — محسوب می‌شود. هیتلر خواستار یک آلمان بدون یهودیان بود و تلاش داشت نظم نوینی را در برابر نظم بین‌المللی که به دید او به شکل ناعادلانه‌ای پس از جنگ جهانی اول توسط فرانسه و بریتانیا شکل یافته بود، به کرسی بنشاند. آلمان در ۶ سال نخستِ حضور او در قدرت احیای اقتصادی سریعی را پس از رکود بزرگ تجربه کرد و رهایی کشور از بند محدودیت‌های تحمیل شده پس از جنگ جهانی اول و ضمیمه کردن مناطق آلمان‌نشین کشورهای اطراف، هیتلر را در میان مردم بسیار محبوب ساخت.

هیتلر قصد داشت تا برای مردم آلمان در اروپای شرقی «فضای حیاتی» مهیا کند زیرا تصور می‌شد آلمان از نظر جغرافیایی منابع کافی برای تأمین مایحتاج جمعیت خود را ندارد. سیاست خارجی تهاجمی هیتلر با همین مسئله مرتبط بود و دلیل اصلی آغاز جنگ جهانی دوم در اروپا به حساب می‌آید. او در مقیاس وسیعی آلمان را تجدید تسلیحاتی و در ۱ سپتامبر ۱۹۳۹ حمله به لهستان را رهبری کرد که سبب اعلان جنگ بریتانیا و فرانسه به این کشور گردید. در ماه ژوئن سال ۱۹۴۱، عملیات بارباروسا — تهاجم آلمان به شوروی — آغاز شد و تا پایان این سال، بیشتر اروپا و شمال آفریقا توسط آلمان و متحدانش (نیروهای محور) اشغال شده بود. پس از سال ۱۹۴۱، آلمان رفته‌رفته فتوحات خود را از دست داد و متفقین تا سال ۱۹۴۵، ورماخت را به‌طور کامل شکست دادند. آدولف هیتلر در ۲۹ آوریل سال ۱۹۴۵ با معشوقهٔ خود اوا براون ازدواج و کمتر از ۲ روز بعد به همراه او خودکشی کرد تا به اسارت ارتش سرخ شوروی در نیاید. اجساد هیتلر و همسرش پس از مرگ سوزانده شدند.

آلمان تحت رهبری هیتلر و ایدئولوژی نژادی او، مسبب مرگ ۶ میلیون یهودی و میلیون‌ها قربانی دیگر شد؛ قربانیانی که در نظر هیتلر و طرفدارانش «مادون انسان» یا «نامطلوب» تلقی می‌شدند. هیتلر و رژیم نازی همچنین مسئول مرگ حدود ۱۹٫۳ میلیون غیرنظامی و اسیر جنگی نیز بودند. بدین جهت اعمال هیتلر و ایدئولوژی نازیسم تقریباً در سراسر دنیا مسائلی شدیداً پلید به‌حساب می‌آیند.

свернуть