شناخت اساطیر ایران
جلسه هشتم
دکتر ژاله آموزگار
📚 شناخت اساطیر ایران [Persian Mythology ]
کتابی است به زبان انگلیسی دربارۀ اساطیرِ نخستین اقوام نشیمن گزیده در سرزمین ایران بزرگ و اجتماعات انسانی پیش از و در دورۀ تکوین دین های بزرگ رسمی در ایران باستان، نوشتۀ جان ر. هینلز[6] (1941-)، استاد متخصص در مطالعات عهد جدید و مطالعۀ تطبیقی دین و ادیان ایرانی .
کتاب در قطع بزرگ و با تصاویر سیاه و سفید و رنگی و نقشۀ ایران باستان در142 صفحه و نخستین بار در1973 همزمان در لندن، نیویورک، سیدنی و تورنتو منتشر شد. چاپ نخست کتاب دارای یک مقدمه، 16 بخش، نتیجه گیری، نقشۀ ایران باستان، صورت نشانه های اختصاری، کتاب نامه، سپاسگزاری و نمایه است.
مباحث 16 بخش کتاب با عناوینی به شرح زیر ترتیب و تدوین یافته اند:
بخش نخست « اساطیر ایران باستان» : تصویر عالم؛ خدایان باستانی: وَیو(باد) ؛ تیشتَریَه(تیشتر) و دیو خشکی؛ اناهیتا(ناهید)، آبهای نیرومند بی آلایش؛ وِرِثرَغنَه(بهرام)، پیروزی؛ رَپیثوین(ربِّ گرمای نیمروز)؛ خلاصه.
بخش دوم « خدایان آئین ها»: آتَر ( آتش)؛ هَومَه(هوم)، گیاه و خدا؛ خلاصه.
بخش سوم « قهرمانان ایزدی»: یِمَه(جم)؛ هوشنگ و تخمورُو(تهمورث) ؛ ثریتَه(اَثرَط) ، ثرَیتَونَه (فریدون) ؛ کِرِساسپَه(گرشاسب) ؛ خلاصۀ اساطیر باستانی.
بخش چهارم « شناخت اساطیر زرتشتی»: ستیز میان خدایان و دیوان ؛ نیروهای خیر: آَهُورَ مَزدا ( سرور دانا) ؛ اَمِشَه سپِنتَه ها (امشاسپندان، پسران و دختران خدا) ؛ وهُومَنَه (بهمن، اندیشۀ نیک)؛ اَشَه (اردیبهشت)، راستی ؛ خشَثرَه وَیریَه (شهریور، شهریار مطلوب) ؛ آرمَیتی(اسپندارمد)، سرسپردگی؛ هَوروَتات (خرداد) و اَمِرِتات (مرداد) ، کمال و بیمرگی ؛ سرَوشَه (سروش)، فرمانبرداری؛ یَزَتَه ها (ایزدان)، ایزدان ستودنی؛
بخش پنجم « نیروهای شر»: اَنگرَه مَینیوُ (اهریمن) ؛ اَیشمَه (خشم) ؛ آژی دهاکَ (ضحاک)؛ طبیعت شر؛
بخش های ششم، هفتم و هشتم به ترتیب به بررسی اساطیری زیر عناوین« اسطورۀ آفرینش»، « نخستین پدر و مادر بشر»، و « خدا و انسان» می پردازد.
بخش نهم « اسطوره های پایان عالم»: زندگی پس از مرگ؛ زندگی آن جهانی؛ بهشت؛ دوزخ.
بخش دهم « داوری جهانی»: دورۀ آهن؛ نخستین منجی؛ دومین منجی؛ سومین و آخرین منجی.
در بخش های یازده، دوازده، سیزده و چهارده به ترتیب به مباحثی با عناوین « زروان گرایی، بدعتی در دین زرتشتی»؛ « شناخت اساطیر آئین مهر»؛ « اسطوره و پیامبر»؛ و « اسطوره و شاه» می پردازد.
بخش پانزدهم: « اسطوره و تاریخ»: اسطوره به مثابه تاریخ؛ بازسازی تاریخ بر پایۀ اسطوره.
بخش شانزدهم: « اسطوره، آئین و نمادپردازی»: مناسک مربوط به تشییع و خاکسپاری؛ آئین های آتش؛ هوم، نثار آئینی؛ فهم اسطوره و آئین.
سرانجام در مبحث« نتیجه گیری: اسطوره و باور» مطالبی دربارۀ مفهوم خدا، جهان و انسان مطرح و مورد بررسی و تفسیر و تعبیر قرار می گیرند.
از متن انگلیسی چاپ دوم کتاب شناخت اساطیر ایران (در1975)، دکتر احمد تفضلی و خانم دکتر ژاله آموزگار ترجمه ای دقیق و روان و ساده به فارسی در پائیز 1368شمسی و در قطع رقعی با شماری تصاویر سفید و سیاه برگزیده از تصاویر کتاب ارائه داده اند. متن ترجمۀ فارسی شناخت اساطیر ایران افزون بر پیشگفتار، حاوی توضیحات و تکمله هایی است که مترجمان بر اساس دانش و آگاهی های خود در زمینۀ فرهنگ و زبان های ایران و متون دینی قدیم و برخی شخصیت های اسطوره ای در حواشی بعضی صفحات نوشته اند. این یادداشت ها بر اعتبار و ارزش علمی مطالب کتاب افزوده و آن را برای خواننده قابل استفاده تر کرده است. کتاب دارای دو فهرست، یک فهرست از مشخصات کامل مآخذی که در متن به اختصار به آنها اشاره شده، و فهرستی دیگر حاوی برابر نهاده های فارسی پاره ای اصطلاحات انگلیسی است. در متن فارسی نقشۀ ایران باستان و سرزمین همسایگان آن که در متن انگلیسی آمده، آورده نشده است.
مترجمان در اهمیت اسطوره در پیشگفتار خود بر کتاب نوشته اند « آنجا که تاریخ و باستان شناسی خاموش می مانند اسطوره ها به سخن در می آیند و فرهنگ آدمیان را از دور دست ها به زمان ما می آورند و افکار بلند و منطق گستردۀ مردمانی ناشناخته ولی اندیشمند را در دسترس ما می گذارند». همچنین کتاب شناخت اساطیر ایران را مترجمان مجموعه ای جامع و ساده و در میان کتاب های نوشته شده به قلم خارجیان دربارۀ اساطیر ایران به این لحاظ که مطالب آن مستند بر منابع و اسناد معتبر هند باستان و متون تاریخی دوران اسلامی و آداب و رسوم بازمانده در فرهنگ مردم است، یکتا دانسته اند. در این ترجمه نام های خاص فقط یک بار به صورت قدیم آنها و سپس گونۀ رایج تر نامها در همه جا به کار رفته است(آموزگار و تفضلی،1368:«پیشگفتار مترجمان» بر کتاب).
